Erzurum Paşa Sarayı

Beylerbeyilik merkezinde, beylerbeyilerin oturduğu ve vilâyet işlerinin görüldüğü bir "Paşa Sarayı" bulunuyordu. Paşa Sarayı'na önceleri "Menzil" denilmekte idi. Erzurum Beylerbeyilik Menzili' veya Paşa Sarayı'nın, Kanunî Sultan Süleyman devrinde, 1563 yılından önce yapıldığı anlaşılmaktadır. Daha sonra, Evliya Çelebi, bu sarayın 110 odalı olduğu ve içinde bir divanhanesinin bulunduğunu yazmaktadır. O, aynı zamanda, ilki Tekeli (Tekezâde Mehmed) Paşa olmak üzere, bazı beylerbeyilerin bu saraya bitişik köşkler yaptırdığına işaret etmektedir. Ayas Paşa, yukarıda görmüş olduğumuz gibi, Erzurum'da, kendisi için bir oda yaptırmıştı. Ayaş Paşa'nın yaptırdığı bu odanın da Paşa Sarayı'na bitişik olduğunu sanıyoruz.

Beylerbeyinin Dairesi Halkı

Beylerbeyilerin, kendilerine tahsis edilen haslarının her beş bin akçesi için sefere bir cebeli asker götürmek zorunda oldukları ve beylerbeyilerin geçimini sağladıkları bu askerlere "Paşa'nın Kapu Halkı" denildiği bilinmektedir. Beylerbeyilerin, bunlardan başka, kölelerden ibaret birde "iç kapu halkı" vardı109. Mustafa Nuri Paşanın, Netâyic'ül-vukû-atı'nda, "evâil-i devlette beylerbeyilerin mansıb ve iktidarlarına göre, üçer-beşer yüz kadar daire-i mahsusaları halkı var idi" demesine bakılırsa, beylerbeyilerin kapu halkına, aynı zamanda "beylerbeyinin dairesi halkı" da denilmekte idi.
Beylerbeyinin bu adamları Paşa Sarayı'nda ve çeşitli işlerinde istihdam edilmekte idi. Erzurum Beylerbeyi Ayaş Paşa'nın varidat ve masraf defderindeki kayıtlara göre, paşanın sarayında Enderun, Hâzine, Cebe-hane, Divan, Mehterhane, Kiler, Anbar, Mutfak ve Âhur gibi daireleri vardı111. Paşa, bu dairelerde ve diğer işlerinde istihdam ettiği adamlarına hâzinesinden maaş vermekte idi. Ayaş Paşa'nın hâzinesinden mevâcib olan dairesi halkı sırasıyla şöyle gösterilmiştir: Enderun (halkı), Der-gâh-ı âli Kethüdası, ağalar, müteferrika (hademe), Zevvâkin (Çaşnagir-Sofracılar), Çavuşlar, Bevvâbin (Kapıcılar), Kilerciler, Tabbâhin (Ahçılar), Habbâzin (Ekmekçiler), Hayatin (Terziler), Saraçlar ile birlikte âhur halkı, Mehteran-ı hayme (Çadır mehterleri), Mehteran-ı alem (Alem mehterleri), Cebeciler, Ulûfecileri ve Şütürbânan (Deveciler) Der-gâh-ı âli Kethüdası veya Kapu Kethüdası, Kethüda, Kapıcılar-başı, Mîr-i âhur, Divan Kâtibi, Hazinedar, Cebeci-başı, Ulûfeci-başı, Kapıcılar Kethüdası, Divitdar, Ser-Zevvâkin (Çaşnigir-başı), Enderun Ağası, Çavuş-başı, Vekil-harç, Mehter-başı, Cizyedar, Anbar kâtibi, Vekil-harç kâtibi ve Ser-Habbâzin (Ekmekçi-başı) beylerbeyinin hâzinesinden ulufe alan dairesi halkının ileri gelenlerinden idi.
Dündar Aydın Erzurum Beylerbeyiliği ve teşkilatı s.179-180