DADAŞLIĞIN ADINI TARİHE YAZDIRAN BİR DÖNEMİN BELGESİ:
SÜLEYMAN NECATİ'NİN HATIRA DEFTERİ
Mustafa Çetin BAYDAR
Murat Bardakçı'nın Şahbaba'sını okuyanlarımıza “Bu eserin ikinci cildini okumak ister misiniz?” dense, pek çoğunun şapkasını çıkarıp “nerede ?” diye koşacağından eminim.
Öyleyse hemen adresi vereyim : Süleyman Necâti'nin Hatıra Defteri.
Şahbaba, Mustafa Kemal'in Anadolu'ya geçmek (Milli Mücadele liderliği) için Padişahtan, Osmanlı Ordusu Kumandanlarından ve de İngilizlerden nasıl icâzet aldığını yahut sıyrıldığını anlatır. Süleyman Necatî'nin Hatıratı, yine Mustafa Kemâl'in, aynı icâzeti ve sıyrılmayı, bu sefer Anadolu insanından, yâni milli kurtuluşun fiili kadrolarından nasıl istihsâl ettiğini, olayın birinci aktörleri ağzından hikâyesidir.
*** ****
Süleyman Necati zıpkın gibi bir taşra ittihatçısı.
Selânik İttihatçı Konseptine karşı, Erzurum (Anadolu)İttihatçı Çizgisi'nin temsilcilerinden. Bu çizgi eğer , 1906 yılındaki Erzurum Meşrutiyet Ayaklanması'nı sonuçlandırabilseydi, 2. Meşrutiyeti ilân eden Selânik İttihatçı Ekolü'nün mevkiinde, o bulunacaktı.
Erzurum'lu İttihatçılar'ı Mondros Mütarekesi'nin 22. Maddesi, beyinlerinden vurur. Bu maddeye göre Vilâyât-i Şarkiyye'nin Ermenistan olması mukarrerdir.
1918 Yılı Kasım'ında Süleyman Necati'nin de içinde bulunduğu İstihlâs-ı Vatan Cemiyeti kurulur. Mustafa Kemal'in İstanbul'da bulunduğu 13 Kasım 1918-16 Mayıs 1919 arasındaki altı aylık sürede, bu cemiyet ve ondan zuhur edecek oluşumlar Kurtuluş Savaşının çekirdeğini oluşturacaktır.
İstihlas-ı Vatan cemiyeti gizli olarak çalışmakta ve yeni âzalar, mâlûm ittihatçı merasimleri ile istihlaf edilmektedir. Yazışmalardaki kod isimleri
51 Halit Bey(Deli Halit)-----Şahin
17 Albayrakçı Süleyman----Durmuş, Abdüssettar
29 Filibeli Hilmi--------------Şemsettin
127 Ebülhindili Cafer Bey—Salih Efendi
52 Rüştü Paşa-----------------Sadık Efendi
44 Küçük Kazım Bey-------Tahsin
154 Enver Paşa---------------Taştan
142 Bahattin Şakir-----------Kaya
112 Kara Kemâl-------------Kurban
7 İngiliz--------------------Derebeyi
6 Ermeni-------------------Hülya
7 Erzurum-----------------Er
Süleyman Necati hatıralarında bu kod isimleri sıraladıktan sonra “Görülüyor ki Müdâfaa-i Hukuk, meşime-i şive yok(henüz döl yatağına düşmemiş) iken, kuvvetli temele merbut, bir teşkilat vücut bulmuştu” diyor.
Bu gizli teşkilat daha sonra kurulacak, ancak pasif halde bekleyecek olan Erzurum Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti'ni bir darbe ile ele geçirir. Mustafa Kemal Bandırma Vapuru ile Samsun'a doğru yol alırken bu oluşum, Erzurum Vilayet Kongresi'nı yapıp bitirir (17 Mayıs 1919) Sıra Vilâyât-ı Şark'ın kongresini yapmaktadır ve ilk temas Trabzon Müdafaa-ı Hukuku ile kurulur. Erzurum'lu kurtuluş öncüleri “Trabzon Erzurum'un nefes borusu, Erzurum Trabzon'un belkemiğidir” diyerek ve aynı fikirlerde birleştikleri Trabzonlularla Kurtuluş Harbi'nin çekirdek gücünü hazırlarlar.
Kazım Karabekir de, Mustafa Kemal de, ancak askeriyenin ittihatçı kanadına mensup komutanlar olarak olup bitenlere sınırlı bir biçimde muttalîdir. Zira Gizli Teşkilatın yazışma kodlarında ikisinin de adının geçmeyişi bunu göstermektedir.
Erzurum Kongresi'nin bütün safahatında ve kongre metinlerinde bu cemiyetin yürek ve beyin gücünün damgası hakimdir. Nitekim bu durumu en veciz biçimde Rauf Bey (Orbay) şu sözleriyle itiraf etmektedir:”Biz Erzurum'a gittiğimiz zaman ne istikâmetimiz ne de millî kanaatimiz yoktu. Erzurum bize istikâmet gösterdi, vatanperverlik telkin etti.” (s.66)
KURTULUŞ KOMİTASI, MUSTAFA KEMAL'İN ÜZERİNDE DÜŞÜNÜYOR
Erzurum Kongresi için Karadeniz ve Şark vilayetlerinden delegeler büyük bir heyecanla Erzurum'a intikal etmişlerdir. Komite her türlü organizasyonu yapmıştır ama, büyük bir problem vardır: Kongre riyâseti kime tevdi edilecektir?. Konu Trabzonlularla konuşulur. “Erzurum'un kararına merbutuz” derler. Komitenin beyni olan Süleyman Necati ile Küçük Kazım, Komitenin iki asker beyninden biri olan Erzurumlu Rüştü Paşa'ya giderler (diğeri Deli Halit). Israrlara rağmen Rüştü Paşa “Ben yapamam” der. “Peki kim olsun?” sorusuna “Benim reyimi sorarsanız Kâzım Karabekir Paşayı intihab ediniz” diye mırıldanır.
Küçük Kâzım kalpağını yere çarparak bağırır ve dışarı fırlar “Desene biz uşağız..uşağız”
Aslında hikâye burada bitmiştir. Süleyman Necati, sabahında kongre yapılacak olan geceyi kâbuslarla geçirir ve sonunda verdiği kararı kendi kendine şöyle anlatır: “Kâzım Paşa bu işi başaramaz. Siyasi bir eseri başarabilecek gücü yoktur. Mustafa Kemal Paşa bu işin uhdesinden gelecek bir şahsiyettir. Fakat neticede bu memleket için şedit bir istibdat mukarrerdir. Abdülhâmid'in istibdatını yıkan bu millet, Mustafa Kemâl istibdatını da bertaraf edebilir. Memleket tutulmaz da dağılırsa Türk namı ebediyyen bu diyardan ufûl etmiş olur. O halde Mustafa Kemâl Erzurum Kongresi Reisidir.”
ALİ GÂLİB'İ İZÂLE ETMEK.
Hatıratın ilginç bölümlerinden biri Ali Galip Vakası'dır. Mustafa Kemal Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti Erzurum Şubesini kendine gösterilen teveccühten dolayı ziyarete gelmiştir. Komitacılar milli oluşumlara karşı tecavüzkâr tutumunu sürdüren Harput Valisi Ali Galip üzerine dertleşirler. Bundan sonrasını Hatıra Defterinden alıntılayalım:
Ben (Süleyman Necati)- (yavaşça Paşa'ya) İzâle edelim mi?
Dedim.
Paşa-Mümkünse hay, hay..
Yanı başımda ayakta duran Erzurum Müfrezesi Komutanı Cafer Bey (Ebulhindili) -Emrederseniz bendeniz yapayım.
Paşa istihfafkârane yüzüme baktı.
Ben-İttihat Terakki'de bu gibi işlerde istihdam etmiştir
Dedim.
Paşa-Ne zaman çıkabilirsiniz?
Cafer Bey-Nihayet bir saate kadar yoldayız.
BİRBİRİNDEN İLGİNÇ BÖLÜMLER
Süleyman Necati'nin Hatıralarının her sayfası ve her satırı birbirinden ilginç değerlendirmeler, belgeler ve bilgiler veriyor. Sivas Kongresini “ Generallerin maiyetleri ile yaptıkları bir toplantıya” benzeten Süleyman Necati, TBMM faaliyete geçtikten sonra Mustafa Kemal'in istibdadından şikâyet eden Heyet-i Vekile azaları Rıza Nur, Yusuf Kemal, Adnan(Adıvar), Câmi (Baykurt)'un Meclis ikinci Reisi Celâlettin Arif'i nasıl Kâzım Karabekir'e gönderdiklerini, bu arada karşılıklı dönen dolapları ve sonuçta Kurtuluşun çekirdeğini oluşturan Erzurum-Trabzon İttihatçı Çizgisi'nin nasıl tasfiye olunduğunu anlatıyor.
Tarih ve Kitap Üstâdı Ali Birinci titizliği ile hazırlanan bu kitabı(*)temin edip okumakta fazla geç kalmayınız.
(* )Süleyman Necati Güneri Hatıra Defteri. Yayına Hazırlayan Ali Birinci. Erzurum Kitaplığı 12. Yayın. Birinci baskı Kasım 1999 118 s. Kitabın temin edileceği adres Peykhane cad.G.Cami sokak no 57/1 34490 Çemberlitaş İstanbul Tel.0212 516 12 62 Fax:516 19 21