> Tartışılan konu hakkında tatminkar sonuçlara
> ulaşmak
> için kanaatimce problemi iki başlık altında toplamak
> gerekir:
> a.Tatyan nedir?
> b.Tatyan hangi şehrin kültür dairesine aittir?
>
> Eski bir TRT mensubu olarak ”Tatyan” nedir sorusunu
> yıllardır kendime sorarım. Bu soruya verilen
> cevaplar
> içinde dikkate alınacak iki argüman var. ”Türk dışı”
> anlamına gelen ”Tat” kelimesinin tatyan prosesinde
> yer
> alışı, ikincisi ”Tatyan”ın kökeninin enstrümantal
> olması ve bu melodiyle insanların zaman zaman raks
> etmesi bir diğer deyişle oynaması.Tatyan melodisi
> (Erzurumlu tabiriyle geydesi) ile oynayan kişi veya
> kişilere hiç rastlamadım. Ama böylesi bir oyunu da
> gözümde canlandırmaya çalıştım. Bu melodi zeybek
> vari
> ayak vurup diz kırmaya uygundur. Bir Aydın ekibi
> getirin ve onlara tatyan çalın, bu ritme uygun bir
> zeybeği anında döktürebilirler. Farklı milletlerin
> müzik kalıplarının karşılıklı iktibasları sözsüz
> müzik
> dediğimiz entrümantal çalgı müzikleri ile olur.
> Tatyanın da böylesi bir süreç sonucu Türk Müzik
> dairesine girmiş bir müzik kalıbı olacağı
> düşünülebilir. Transfer gerçekleştikten sonra, bu
> kalıbın dini yahut ladini maksatlar için
> kullanılması
> artık kullanıcının tercihine kalmıştır. Nitekim
> tatyan
> melodisi Arzıtılı Kemal''in zurnasından, yahut kadın
> çalgıcı ve okuyucu Hidayet''in tefinden insanları
> oynatmak için çıkabileceği gibi Alvarlı Muhammet
> Lütfü
> Efenin ihvanları ağzında da bir Fuzuli gazeline dem
> tutubilir. ”Dün gece yar hanesindeki vukuat da” bu
> kabildendir. Bu bakımdan Tatyana kutsiyet atfedenler
> de, onda dünyevi bir hazzın işaretlerini görenler de
> kendince haklıdır.
> TATYAN ERZURUM''UN MU ELAZIĞIN MI?
>
> Söyler misiniz ”Kevengin yollarında, çimeydim
> göllerinde” ”Havuz başının gülleri, şak sak öter
> bülbülleri” kimin? TRT kayıtlarına bakacak olursak
> birincisi Elazığ''ın ikincisi Erzıncanın''dır. ”Bölge
> musikisi”ni, ”şehir musikisi” diye kodifiye etmenin
> getirdiği çıkmazı anlatan sadece iki örnektir
> verdiğimiz.. Musiki kültür bölgelerindeki her şehir
> komşu şehir üzerine kayıtlı anonim müzik eserlerine
> sahip çıkabilir ve bu işinde de haklılğını ispat
> eder.Burada önemli olan ”Kültürel Gen merkezinin”
> isabetle tayın edilmesidir.
> Erzurum ve Harput''u birleştiren tarihi kültür zemini
> bu tayinde bize yol gösterici olabilir. Erzurum''un
> tarihi kapılarından birinin Harput Kapısı olduğunu
> hatırlayacak olursak bu iki merkezin birbiri ile
> olan
> tarihi bağını daha iyi kavrayabiliriz. Erzurumun
> kurucusu olan Saltuk Beyleri iktidarlarını
> kaybettikten sonra Çemişkezek yöresinde asırlarca
> varlıklarını sürdürdüler. Erzurum''un Harput
> üzerinden-Urfa-Halep-Musul-Kerkük kültür hattında
> bir
> müzük dünyasının olduğunu en müptedi kulak bile
> farkeder. Elazığ''lı büyük tarihçi Bahattin Öğel''in
> Erzurum musikisi üzerine kaleme aldığı makale bu
> konular konuşulurken hatırlanacak önemli
> kaynaklardan
> biridir. Zülküf Atan, Esat Kabaklı gibi Harput
> musikisi icracılarının TRT Erzurum korosundaki müzik
> atmosferi ile imtizaçları onların Erzurum musikisi
> ile
> olan kök beraberliğinden başka bir süreçle
> açıklanamaz.
> Erzurumlu sufi Hafız Ömer Bedrettin Efendinin bir
> Harput ulusu olarak Harput Metris Kabristanındaki
> türbesinde yatıyor olması da bu kültür dairesinin
> bir
> başka anlamlı sonucudur.
Çetin Baydar 4 Eylül 2003 Erzurumlular Grubu