HAHI (HAHULİ) MANASTIRI VE KİLİSESİ
HAHO Manastırı, Haho Çayı'nın solundaki tarıma elverişli düzlükte , 300 metre kuzeydoğusundaki kalesiyle korunaklı bir yerde kurulmuştur. Manastırdan günümüze, 3 metreye ulaşın çevre duvarı içinde bir kilise ile birlikte iki şapel ve çevre duvarı dışında altı şapil daha ulaşmıştır.
Yazılı dönem kaynaklarından, manastırın Gürcü Kralı Kuropalat David tarafından 978-1001 yılları arasında inşaa ettirildiği ve manastır kilisesinin Meryem Ana'ya adandığı belirtilir. Haho Manastırı, kısa sürede seçkin din adamlarının yetiştirildiği ve küçük el sanatları için önemli bir merkez haline gelmiştir. Çok büyük bir sanatsal değer taşıyan ve günümüzde Tiflis Devlet Sanat Müzesinde korunan Hahuli Triptiği'nin ortasındaki Meryem ikonu da Haho Manastırı'nda yapılmıştır.
Bölgenin Türklerin denetimi altına geçmesinden sonra Haho Manastırı Kilisesi camiye çevrilir. 1981 yılında Kültür Bakanlığı tarafından tescil edilerek korunması gereken taşınmaz kültür varlıkları arasına alınmıştır. Haho Manastırı Kilisesi, sonradan eklenen batı ve güneyindeki bölüm hariç yaklaşık 27 X19 metre boyutlarında, haç planlıdır. Yapıya giriş batı haç kolunun güney duvarındaki kapıdan sağlanır.9 MAYIS 2010 Hürriyet
.
Mustafa Çetin Baydar
.