HACI HAŞIL'IN DERGAHI
Hafta ortalarında aldığımız bir telefon haberine
göre, "şehrimizin manevi unsurlarından merhum Hacı Haşıl'ın dergahı,
belediye ekipleri tarafından yıkılmış". Yaptığımız kısa araştırmada
mülkiyetinin kimde olduğunu ve neden yıktırıldığını henüz
öğrenemedik. Geçmişte banisinin vakfına ait olduğu iddia edilen,
ancak daha sonra hangi kişi ya da kurumun eline geçtiğini
bilemediğimiz bu mekan, Erzincankapı'nın arka taraflarında (idi).
Orada biliyorsunuz Muratpaşa Camii, Hamamı, Çeşmesi, İlhanlılardan
kalan Ahmediye Medresesi, Ane Hatun Türbesi, gibi tarihi eserler bir
arada sıkışmış kalmış durumda. Onlar 1932 yılında Erzurum
belediyemizin bir gecede icra ettiği "Erzincankapı mezarlığını yok
etme operasyonu"ndan kurtulmuşlardı, ancak şimdi görülüyor ki Hacı
Haşıl'ın dergahı Yakutiye belediyesinden kurtaramadı kendini. Şu da
söylenebilir; sermaye terakümü için din, iman, tarih, sanat, saygı,
sevgi gibi kuralları tanımayan vahşi kapitalizmin pençesine düşecekti
er geç. Bu güne mukaddermiş. Ne kadar ilginç değil mi? "Morgov
kışlası" adıyla yirmi yıl önce gene belediyece yıkılan Osmanlı kışla
mimarisinin son örneği de hatırlanabilir. Tarihi eserlerin yıkımı,
geçmişimizin imhası söz konusu olduğunda, başkanlar değişse de
belediyemizin huyu yetmiş yıldır değişmiyor: Beklenmeyecek kadar
cevval davranabiliyor.
Erzurum Tarihini Araştırma ve Tanıtma Derneği başkanı olarak
Haşilzade Ali Efendinin tekkesiyle ilgili verdikleri haberler ve
uyarıları için dostlara teşekkür ediyorum. Telefonla, elektronik
postayla, bizzat gelerek bilgilendiren insanların çokluğu, belki bu
eserleri koruyabilmemiz açısından önemli sonuçlar vermeyebilir
şimdilik, ancak insanlarımızdaki tarihe olan saygının, tarih
bilincinin arttığını göstermesi bakımından mühimdir. Bir söz
vardır "Beklenen gün gelecekse, çekilen acılar kutsaldır" diye.
Oylarımızla seçilen belediyemizin bu hareketinde de bağrımıza taş
basacağız. "toplumlar de insanlar gibi, beklentileri için
savaşırlarken acı çekerler". Her şeyden önce bir fiili durum var.
Dergah, belediye ekiplerinin olağanüstü çalışmalarıyla iki gün içinde
kendisinden iz kalmayacak şekilde yok edilmiş. Böylece İstanbul
Galata Mevlevihanesi, Lefkoşa Mevlevi Tekkesi, Hacıbektaş ve diğer
bazı yerlerde görüldüğü gibi şehrimizin bir dini mimari eseri gelecek
kuşaklara taşıma, oranın manevi ikliminden feyz alma imkanı
kaldırılmış ortadan. Acaba neden tescil edilmemişti? Umarız ki
Türkiye'mizin yeniden inşa hareketinde
her iyi insanın beklediği gün, bir gün gelir. Gökyüzünün mavisi,
gecenin siyahı altında hak ve adalet gerçekleşir. Böylece yüzlerce
yıldır kışın soğuk ve ayazlı gecelerde bu şehrin tozlu karlı buzlu
sokaklarında geçmişten geleceğe birer mimari abide şeklinde yükselen,
bizi geçmişe bağlayan köprü kuran ecdat yadigarları her şeye ve her
zaman para gözüyle bakan insanların elinden kurtarılırlar da daha
binlerce sene bu görevlerine devam ederler.
İmha edilen dergahın önünde bir park var, Bosna Caddesi
kenarında. O parkta buluşacak insanlar, bankta otururlarken onlara
tanıklık edecek, koruyacak manevi bir melce kalmadı artık. Bizim
istediğimiz, parklarda sokaklarda karanlıkta bir başlarına soğukta
titreyen değil mutlu simaları ile sevecen insanlar. Güneşin batışını
seyrederken "bugün insanlık için müsbet yönde neler yaptım" diyebilen
insanların çoğaldığı bir Türkiye. Yoksa "nereyi devirip köşeyi
dönsem" hesabı yapanlar değil. Sokaklar ihtarcılarını kaybettikleri
gün döndü bu memleketin tarihi. O günden sonradır ki devletimizin
inhitatı başladı ve ne yazık hala devam etmekte o süreç.
İstediğimiz, her telefon çalışında "acaba bugün hangi tarihi eseri
devirdiler, hangi ağacı söktüler, nerede yeşili kuruttular"
duygusundan kurtarabilmek kendimizi.
Tekrar ediyoruz; gerek bu, gerekse bundan beşyüz metre kadar
ötedeki Şair Nefi okulu karşısında bulunan, "Alemdarların evi" diye
bilinen eski ev gene belediye tarafından maili indiham gerekçesiyle
yıktırıldığında aldığımız telefonların bolluğu bizleri gelecek adına
sevindirmekte. Şimdilik telefon açmakla yetinenler yakında
tarihlerine sahip çıkma uğruna değişik zeminlerde tartışmaya ve
belki de "ne yapabiliriz" şeklinde düşünmeye başlayacaklar. Bu şehir
her şeyi ile yaşayanlarının. Yakın gelecekte, hiç kimse tarihe ve
yeşile karşı saygısızlık yapamayacak. İşte o zaman sadece sevmeye,
görmeye, düşünmeye değil; kızmaya, örgütlenmeye ve mücadele etmeye de
başlayacaklar. Bu tepkimizi sadece dergah için mi göstereceğiz?
Mesela Yukarı Mumcu Camii. Atatürk Kongre için geldiğinde Mazhar
Müfit'in yazdığına göre "Güzel sesli müezzin" in okuduğu ezanları
dinlediği ve bazı namazlarını kıldığı cami. Dörtyüz yıldır
mahalledeki tek cami yol altında mı kalacak? Belki onun üst
tarafındaki "Saksoncubaşı Çeşmesi"ni de numaralarlar ve ikna ederler
tarihseverleri. Ya kendi öz vicdanları? Aslında bu sökümlerin hep
aniden, talandan mal kaçırırcasına yapılması, şehir halkının kendi
geçmişine sahip çıkma arzusunun yüksekliğinin göstergesi olarak da
kabul edilebilir.
Yapılabilecek bir şey varsa dernek olarak elimizden geldiğince
çalışırız. Ne kadar müessir olur bilinmez ama konuyla ilgili olarak
derneğimiz yönetim kurulunu önümüzdeki hafta içinde acilen toplantıya
davet ettik. Büyükşehir Belediyesi, Yakutiye Belediyesi ve diğer
kurumlar nezdinde gerekli temasları önümüzdeki hafta içinde
başlatacağımızı tahmin ediyoruz. Önce bazı soruların cevaplarını
almak gerekiyor.
Önceki gün dergah yıkılmıştı, bugün yıkıntıları temizlemişler.
Güzel bir arsa olmuş. Yan binaya bitişik duvarda, yani tekkenin iç
duvarında kalan "Lailehe illallah, Muhammed SAS, Adem AS" gibi
yazıları bir müddet daha görebilirsiniz. Muratpaşa Caddesi üzerinde,
Bosna Caddesine yukardan, Şerifbey caddesine giden yola ise yandan
bakan güzel ve gösterişli bir boşluk oluşmuş. Eminiz iyi para edecek
ve burada yapılacak lüks görünümlü konutlar kapış kapış gidecek.
Kültür ve dini turizm şeklinde alternatif yollar üreten turizm
bakanlığının kulakları çınlasın. Elde sadece Kırmızıtaş Köyü taşından
kesilmiş cümle kapısını kaldı, numaralanmış. Burada kalma günleri
sayılı. Yakutiye belediyemiz tarihe saygısını gösteriyor. Bu kapı bir
vakitler şehrin ilim ve irfana açılan aydınlığıymış.
Dr.Ali Kurt