Envar-ı Şarkıyye/21 Mayıs 1869 -1929
ENVAR-I ŞARKIYYE: '21 Mayıs 1869-1929 Anadolu'da ilk Türkçe Gazete
Ömrü Altmış Yıl Süren Erzurumlunun İlk Gazetesi
Envâr-ı Şarkiyye hakkında kısa bir araştırma yapan Cemalettin Server Revna-koğlu, gazetenin baskı sayısının iki bine yaklaştığını bildirmektedir. Bunun doğru rakam olup olmadığını bilmiyoruz. Ancak, Osmanlı arşivindeki bir belgeye göre, gazetenin birkaç sayısının Babıâli'de görevli devlet memurlarına gönderilmesi resmen istenmiştir. Yine aynı yazarın tespitlerine göre gazetede iki tefrika yayınlanmıştır. Bunlardan biri Sarıgümrükçüler'den Feyyazzâde Celâleddin Feyyaz'ın Ermenice'den tercüme ettiği Muhabbet-i Mefhusa adlı romanıdır. Bu roman gazetede 53 gün tefrika edilip daha sonra kitap haline getirilmiştir. İkincisi ise, Yusuf Ziya (Uludağ)'ın hatıralarıdır. Rusya'da geçen esaret yılarının anlatıldığı bu eserin adı Esaret Tarihçesi 'dir. 41 Yusuf Ziya ayrıca gazetede edebî ve fennî yazılar da yazmıştır.
Envar-ı Şarkiyye Gazetesi 30 x 40 eb'adıda, dört sayfadır, ilk iki sayfası Arap harfleriyle Türkçe, son iki sayfası da Ermeni harf¬iyle Türkçe'dir. Birinci ve ikinci sayfalarda yer alan haber ve makaler son iki sayfada Ermeni harfleriyle basılmıştır.
Bazı Ermeni militanlarının iddialarının aksine Türkler, Ermenilere eziyet etmemişler, sevgi ve saygı göstermişlerdir. Ermeni toplulukları Anadolu'da Türk kültürüyle yoğurulmuşlar, Türk Edebiyatını ve Türkçeyi benimsemişlerdir. O zamanki Ermeni yurttaşlarımızın pek çoğu kendi dillerini bilmezdi. Türkçe'yi Ermeni harfleriyle okur yazarlardı. Içlerinde o zamanki Türk yazısını (Arap harflerini) bilenler de vardı.
Envar-ı Şarkiyye çıkarılırken bütün bu hususlar gözönünde tutul¬muş Ermeni yurttaşlarımızın gazeteyi kolaylıkla izleyebilmesi için iki sayfası Ermeni harfleriyle basılmıştı.
Envar-ı Şarkiyye'nin başlığı şimşir tahtasından oyulmuş ve Envar-ı Şarkıyye yazısının çevresi klişe yerine kullanılan bu şimşir üzerine oyulup çiçek resimleriyle süslenmiştir. Başlık aynen şöyledir:
ENVAR-I ŞARKİYYE:
11 şubat
Senei Milâdiye 1870
Zilkade 22
Senei Kameriye 1286
Üçüncü Sene
Numero 133'
Senei Şemsiye1285
İşbu gazete dahil ve hariç havadis ve mebahisi mütenevviayı şâmil oİarak Erzurum Vilâyeti celilesi matbaasında haftada bir kere Çarşamba günleri tab ve neşir olunur. Bir seneliği «60» ve altı aylığı «35» kuruşa ve bir nüshası «60» parayadır. Taşrada bulunan müşterilere bir seneliğine 12 ve altı aylığına 6 kuruş posta ücreti ilâve olunarak doğrudan doğruya gönderilecektir. îlânatı âdiyenin beher satırından 3 ve sahifai dahiliyeye dercolunacak mevadın beher satırından 5 kuruş alınacaktır. Fünun ve umuru hayriyeye dahil olan husus meccanen tab i kılınacaktır.
Envar-ı Şarkiyye'nin bütün sayfaları üç sütun üzerine dizilmiştir. Haberler havadis-i dahiliye» ve «havadis-i hariciye» olarak ayrılmış¬tır.
11 Şubat 1870 tarihli ve 133 sayılı Envar-ı Şarkiyye
HAVADÎSÎ DAHİLÎYE «Mevadı Hususiye»
Erzurum Vilâyeti Defterdarı Sabıkı Saadetlû Emin Efendinin Sivas Vilâyeti Defterdarlığına ve Edirne Vilâyeti Defterdar Muavini Sabıkı Saadetlû Nazif Efendinin dahi Erzurum Vilâyeti Defterdarlığına tâyin buyuruldukları havadis-i telgrafidendir.
Erzurum Belediye Meclisi Riyaseti Rumeli Beylerbeyliği Payelulerinden Saadetlû Resul Paşa Hazretlerine.
îspir Kazası Kaymakamlığı Meclisi Mezkûr Reisi Sabıkı Rifatlu Temur Ağa'ya ihale kılınmıştır.
Makamı Vilâyeti Şerefvurud eden emimamei samiî hazreti sadaret-penahinin sureti münifesidir:
*** *** ***
Envar-ı Şarkiye'de günümüz Türkçesiyle Erzurum haberleri
“Allah'a hamdolsun ki Şubat'ın 20.inci pazartesi günü şiddetli soğukla azalıp güneşin parlaması ile karlar erimeğe başlamış iki gün sonra başlayan lodos'un ardından gelen yağmurla toprak donları çözülür olmuştur”.”
“Osmanlı topraklarını ziyaretle geldiği istanbuldan Viyana'ya dönen Avusturya imparatoru gördüğü konukseverlkten dolayı Padişaha şükran mektubu göndermiştir”
“Van, Ardahan'da müstahkem mevkiler inşa olunmuş, Erzurum'da yapılan Erzurum-bayburt yolu tesviyesi ile Enzurum-Bayburt arası, sekiz günden üç güne düşürülmüştür”
“Zenan oğlu Bedros girdiği ilice çermiğinde boğulmuştur. Büyükleri yanında olmayan çocuklar bundan böyle çermiklere alınmamalıdır.”
“Tercan'da ipekbocekçiliği yapımının mümkün olduğu bu yolda altta gerekli alt yapıları kurmak için çalışıldığı bir mektupla gazeteye bildirilmiş, bu mektup gazetede yayınlanmıştır”
Trabzon limanından dünyanın dört tarafına giden gemiler bir istisna dışında Erzurumlu yolcuları “yer yok” diye almamaktadır. Osmanlı Gemilerinin de bundan böyle Erzurumlu yolculara alması için dersaadetin emir vermesi istenmiştir.
Frenklerin giydiği dar palto pantolan yelek ve taşıdıkları bastona bakıp onların sahip oldukları medeniyeti bu halleri ile kazandıklarını düşünmek gaflettir. Frenkler geceli gündüzlü çalışıyorlar, biz ise gece uyuduğumuz yetmiyormuş gibi gündüzün de uyuyoruz”
25 şubat 1870 tarihli nüshadan
Erzurum'da ilk Balo
Çar Aleksandır'ın tahta çıkışının seneyi devriyesinde Rusya'nın Erzurum konsolosu bir suare (balo) tertiplemiş Ali Saip Paşa ve beraberindeki askeri mülki erkân ile Erzurum'daki diğer ecnebiler de bu baloya katılmışlardır.
Envar-ı Şarkıyye'nin Eleştirisi
Gazete çıktığı günlerde bir Erzurumlu şair:
“Olsa gazeten maşrık-ı envar, yeri var
Zira nazar-ı ehl-i dile nur ü feri var
Ahval-i vatandan verecek cümleten ahbar
Ebnai vatan müjde size çok eseri var”
Bu dörtlüğe cevap veren şakacılardan biri de (İsmail Ağa)
“Atmış quruşun başınadır bunca felaket
Qış memleketi matbaanın nerde yeri var”
Envarı şarkiyenin muhabir ağı devlet memurlarından ibarettir. Dolayısıyla abus çehreli bir gazete görünümü kaçınılmaz olmuştur. Eleştiri katiyen yoktur, zira baş başa baş ta padişaha bağlıdır, olup bitenler padişah sayesindedir
Envar-ı Şarkıyye'den İlanlar (1926)
Türkocağı'ından
Muhterem halkımız için bu geceden itibaren gece dersleri açılmıştır Halkımızın bu husustan istifade ile ocağımıza müracaatları rica ve ilan olunur.
*** ***
Hasar Tahsin imzalı mühürümü kaybettim mezkür mühürle çıkacak evrak ve senedatın hükmü olmadığını ilan eylerim Alyanakzade Tahsin.
*** ***
DİŞ TABİBİ
Tebriz kapısı Narmanlı sokak Hakkı Paşa konağında hergün sabahtan akşama kadar, ani vakalarda geceleri de hasta kabul olunur Telefon numarası polis santrali : 75
Envâr-ı Şarkiyye hakkında kısa bir araştırma yapan Cemalettin Server Revna-koğlu, gazetenin baskı sayısının iki bine yaklaştığını bildirmektedir. Bunun doğru rakam olup olmadığını bilmiyoruz. Ancak, Osmanlı arşivindeki bir belgeye göre, gazetenin birkaç sayısının Babıâli'de görevli devlet memurlarına gönderilmesi resmen istenmiştir. Yine aynı yazarın tespitlerine göre gazetede iki tefrika yayınlanmıştır. Bunlardan biri Sarıgümrükçüler'den Feyyazzâde Celâleddin Feyyaz'ın Ermenice'den tercüme ettiği Muhabbet-i Mefhusa adlı romanıdır. Bu roman gazetede 53 gün tefrika edilip daha sonra kitap haline getirilmiştir. İkincisi ise, Yusuf Ziya (Uludağ)'ın hatıralarıdır. Rusya'da geçen esaret yılarının anlatıldığı bu eserin adı Esaret Tarihçesi 'dir. Yusuf Ziya ayrıca gazetede edebî ve fennî yazılar da yazmıştır.
.