M.Talat UZUNYAYLALI

55 yılın Erzurum seçim sonuçları analizi

1954 Seçimleri: Partilerin Erzurum'da aldıkları oy oranları: DP: 59.62, CHP 28.23. 1954 Seçimlerinde TBMM'ne giden milletvekilleri: Rıfkı Salim Burçak, Bahadır Dülger, Sabri Erduman, Rıfkı Topçuoğlu, İshak Avni Akdağ, Zeki Çavuşoğlu, Şevki Erker, Abdülkadir Eryurt, Hamit Şevket İnce, Hasan Numanoğlu, Cemal Önder ve Esat Tuncel.

1957 Seçimleri: DP, Erzurum'da, oyların yüzde 50.21'ni, CHP ise 32.30'nu elde etti. 1957 Seçimlerinde TBMM'ne giden milletvekilleri: DP: Abdulmelik Fırat, Rıfkı Salim Burçak.

1961 Seçimleri: Yeni kurulan, Yeni Türkiye Partisi (YTP) Erzurum'da oyların yüzde 45.26'sını, CHP oylarını yüzde 28'ini elde etti. Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) ise oyların yüzde 18.68'ini aldı. 1961 Seçimlerinde TBMM'ne giden 9 Erzurum Milletvekilleri ise şunlar: YTP: Ertuğrul Akça, Mehmet Turhan Bilgin, Cevat Önder, Mustafa Nihat Diler. CHP: Cevat Dursunoğlu, Mehmet Gıyasettin Karaca, Adnan Şinasi Şenyurt. CKMP: Tahsin Telli ve Şerafettin Korunay.

(Darbe dönemini geçiyoruz)

1965 seçimleri: Adalet Partisi'nin Erzurum'dan aldığı oy yüzde 55.81. CHP'nin oyu yüzde 25.53. Millet Partisi (MP), YTP ve CKMP ile bağımsız adayın aldığı oylar ise yüzde 18. 1965 Seçimlerinde TBMM'ne giden 9 Erzurum Milletvekili şunlar: AP milletvekilleri: Mehmet Turan Bilgin, Ahmet Mustafaoğlu, Nihat Pasinli, İsmail Hakkı Yıldırım, Cevat Turan. CHP Milletvekilleri: Mehmet Gıyasettin Karaca, Adnan Şinasi Şenyurt. MP: Necati Güven. YTP: Mustafa Nihat Diler.

1969 Seçimleri: AP Erzurum'da yüzde 55.69, CHP: yüzde 21.99 oranında bir oy elde etti. 1969 Seçimlerinde TBMM'ne giden 9 Erzurum Milletvekili ise şunlar: AP milletvekilleri: Sabahattin Aras, Turhan Bilgin, Rasim Cinisli, Rıfkı Danışman, Naci Gaciroğlu, Fetullah Taşkesenlioğlu, Cevat Önder. CHP Milletvekilleri: Selçuk Erverdi, Giyasettin Karaca.

1973 Seçimleri: Bu seçimlerde muhafazakâr/İslamî söyleme sahip bir parti olarak Prof. Dr. Necmettin Erbakan'ın kurduğu Milli Selamet Partisi, Erzurum'da, oyların yüzde 29.45'ini, AP yüzde 22.89'unu, CHP 19.73'ünü, DP yüzde 10.75'ini, bağımsız aday ise yüzde 8.30'unu elde etti. 1973 Seçimlerinde TBMM'ne giden 9 Erzurum Milletvekili şunlar: MSP: Yahya Akdağ, Zekai Yaylalı, Korkut Özal. AP: Rıfkı Danışman, İsmail Hakkı Yıldırım. CHP: Selçuk Elverdi, Gıyasettin Karaca. DP: Rasim Cinisli. Bağımsız: Mehmet Fuat Fırat.

1978 Seçimleri: Milletvekili sayısının 8'e düştüğü bu seçimde, AP Erzurum'da oyların yüzde 43.09'unu, CHP yüzde 21.67'sini, MSP yüzde 15.50'sini, MHP yüzde 12.85'ini aldığını görüyoruz. 1978 Seçimlerinde TBMM'ne giden 8 Erzurum Milletvekili şunlar: AP: Rıfkı Danışman, Osman Demirci, Gıyasettin Karaca, İsmail Hakkı Yıldırım. CHP: Çetin Bozkurt, Selçuk Erverdi. MHP: Nevzat Köseoğlu. MSP: Korkut Özal.

1983 Seçimleri: Darbe sonrası yapılan ilk seçimlerde dağılan sağın yeni partisi olarak boy gösteren Turgut Özal'ın kurduğu Anavatan Partisi (ANAP) Erzurum'da oyların yüzde 58.81'ni, yine, yeni bir parti olarak emekli asker Turgut Sunalp'ın kurduğu Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) oyların yüzde 24.60'ını, CHP'nin yerine kurulan Halkçı Parti (HP) ise yüzde 16.57'sini aldı. 1983 Seçimlerinde TBMM'ne giden 7 Erzurum Milletvekili şunlar: ANAP: Sabahattin Aras, Togay Gemalmaz, Mustafa Rıfkı Yaylalı, İlhan Aras. MDP: Ebubekir Akay, Sabahattin Eryurt. HP: Hilmi Nalbantoğlu.

1987 Seçimleri: ANAP Erzurum'da oyların yüzde 40. 93'ünü, Doğru Yol Partisi (DYP) yüzde 26.07'sini, Refah Partisi yüzde 9.80'nini aldı. 1987 Seçimlerinde TBMM'ne giden 7 Erzurum Milletvekili şunlar: ANAP: Sabahattin Aras, Togay Gemalmaz, Mustafa Rıfkı Yaylalı, İsmail Köse, Nihat Kitapçı, Rıza Şimşek. DYP: İsmail Köse.

1991 Seçimleri: RP Erzurum'da oyların yüzde 37.04'ünü, DYP yüzde 30.17'sini ANAP 19.94'ünü elde etti. 1991 Seçimlerinde TBMM'ne giden 7 Erzurum Milletvekili şunlar: RP: Lütfü Esengün, Abdulillah Fırat, Rıza Müftüoğlu, Şinasi Yavuz, Oktay Öztürk. DYP: Melik Fırat, İsmail Köse.

1995 Seçimleri: RP Erzurum'da oyların yüzde 38.70'ini, DYP 15.56'sını, ANAP 15.24'ünü aldı. 1995 Seçimlerinde TBMM'ne giden 7 Erzurum Milletvekili şunlar: RP: Lütfü Esengün, Abdulillah Fırat, Aslan Polat, Şinasi Yavuz, Ömer Özyılmaz. DYP: Zeki Ertugay. ANAP: Necati Güllülü.

1999 Seçimleri: FP Erzurum'dan oyların yüzde 28.28'ini, MHP 26.18'ini, DYP 16.63'ünü aldı. 1999 Seçimlerinde TBMM'ne giden 8 Erzurum Milletvekili şunlar: FP: Lütfü Esengün, Fahrettin Kukaracı, Aslan Polat. MHP: Mücahit Himoğlu, İsmail Köse, Cezmi Polat. DYP: Zeki Ertugay, Ayvaz Gökdemir.

2002 Seçimleri: AKP Erzurum'daki oyların yüzde 54.65'ini alarak 7 milletvekilinin tamamını çıkarıyor. 2002 Seçimlerinde TBMM'ne giden 7 Erzurum Milletvekili şunlar: Mustafa Nuri Akbulut, Recep Akdağ, Mücahit Daloğlu, Muzaffer Gülyurt, Mustafa Ilıcalı, İbrahim Özdoğan, Ömer Özyılmaz.

2007 Seçimleri: AKP Erzurum'da oyların 68.29'unu, MHP 13.14'ünü ele etti. 2007 Seçimlerinde TBMM'ne giden ve halen görev yapmakta olan 7 Erzurum Milletvekili şunlar: AKP: Recep Akdağ, Muzaffer Gülyurt, Fazilet Dağcı Çığlık, Saadettin Aydın, Muhyettin Aksak, İbrahim Kavaz. MHP: Zeki Ertugay.

Değerlendirme:
1955 Seçimlerinden itibaren Erzurum seçmenin siyasi tercihinin merkez sağ partilerden yana olduğunu görüyoruz. Askeri darbeyle devrilmiş ve siyasi katle uğramış rahmetli Başbakan Adnan Menderes'in kurduğu Demokrat Parti (DP) merkez sağ bir parti olarak 1955 seçimlerinde Erzurum'da yüzde 60 civarında bir oy aldı. CHP ise, DP'nin yarısı kadar bir oy elde edebildi bu seçimlerde.

1961 Seçimleri 1960 askeri darbesinin gölgesi altında yapıldı. Yeni kurulan ve yine sağ bir parti olan YTP ile aynı karakterdeki milliyetçi CKMP, oyların, toplamda yüzde 63'ünü elde ettiler. CHP'nin oyları ise, 1955 seçimleri sonuçlarına, yani yüzde 28 seviyesine geriledi.

1965 seçimlerinde karşımıza çıkan en önemli sonuç, CHP oylarının yüzde 25'lere doğru gerilemeye başlaması ve ilk kez Alevi ve sol söyleme sahip bir partinin, Türkiye İşçi Partisi'nin, seçimlere katılmasıdır. Ancak, TİP, ülke genelinde olduğu gibi, Erzurum'da da hemen hiçbir rağbet görmedi.

1973 Seçimleri'nde Türkiye'de ilk kez İslamî söyleme sahip, muhafazakâr değerleri yükselten bir parti olarak, Milli Selamet Partisi'yle kamuoyu sandıkta tanıştı. MSP, Erzurum'da birinci parti olmayı başardı. Bu dönemde sağ partilerin ise, çeşitlendiğini görüyoruz. Daha önce sağ partilere, DP ve AP'ne, oy veren Erzurum seçmeninin bir kısmı MSP'ne yöneldi. CHP'nin oyları ise ilk kez bu seçimde yüzde 20'nin altına düştü, Erzurum'da.

1991-1995 Seçimlerinde, MSP'nin misyonunu sürdüren RP, Erzurum'da tarihindeki en büyük seçmen desteğini aldı ve TBMM'ne beş milletvekili gönderdi. Ancak bu konjonktürel destek daha sonraki yıllarda yapılan seçimlerde tekrarlanmadığı gibi parti oyları ileri derecede düştü.

1999 Seçimlerinde RP'nin yola Fazilet Partisi (FP) adıyla devam ettiğini ve MHP'nin bu seçimde ilk kez Erzurum'da yüzde 27 gibi yüksek bir oy aldığını görüyoruz. Bu da yine dönemin koşullarıyla ilgili bir yükseliş. Milletvekili sayımızda yediden sekize çıkıyor bu dönemde.

2002 Seçimleri, Tayyip Erdoğan'ın yeni bir misyonla merkez bir parti olarak kurduğu AKP'nin, Erzurum'da yedi milletvekilinin tamamını ele ettiği tek seçim olarak tarihe geçti. 2007 Seçimlerinde ise AKP Erzurum'da bir başka ilke imza attı. Toplam oyların yüzde 68.29'nu alarak bir rekor kırdı.

CHP'nin Erzurum'da ve ülke genelinde sürekli oy kaybetmesi, daha doğrusu oylarının yüzde 20-25 seviyesinde kemikleşmesi, bu partinin kendisini Türk siyasi ve kültür devriminin öznesi kabul etmesi ve bu misyonun kollayıcısı TSK'nin doğal bir partneri gibi davranmasıyla ilgilidir. Tüm seçim sonuçlarının önümüze koyduğu durum şudur: CHP, demokratik hayata geçtiğimiz 1950'li yıllardan itibaren halkın taleplerine göre siyaset yapan bir parti olmaktan uzaklaşmıştır. Bu nedenle de uzun yıllardır iktidara gelememektedir. CHP Başkanı Kılıçdaroğlu'nun değişim çabaları ve bu yöndeki söylemi ise, halk kitleleri tarafından yeterince ikna edici bulunmamakta. Hele siyasi darbeye teşebbüs ve çeşitli öldürme ve yolsuzluklarla itham edilen ve yargılanmaları devam eden ERGENEKON tutuklularına sahip çıkılması, CHP'nin, 2011 Genel Seçimleri'nde gerek Erzurum'dan gerekse Türkiye genelinden kendisini iktidara taşıyacak oyu almasını uzak bir ihtimal kılıyor.

1977 Seçimlerinde Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) siyasi yaşama aktif olarak katıldı. MHP'nin varlığı ve MSP'nin ortaya çıkışı sağ bloğun kendi içindeki sorunlarının bir dışa vurumu olduğu kadar, MSP ve MHP, bir yönüyle, CHP'nin, merkez sağ seçmeni, İslamcı ve milliyetçi söylemle bölerek, kendisine bir yol açma, hiç olmazsa koalisyonlar yoluyla iktidara gelme çabası için ortaya sürülmüş bir siyasi mühendislik olarak da okunabilir. MSP ile İslamcı/ümmetçi tezlerle bir arayış içine giren sağ blok, bu alanda ulusçu/milliyetçi bir söylemi, MHP'yi, MSP'nin karşısına, karşı bir tez olarak sürdüğü çıkarımını da yapabiliriz. Fakat Erzurum seçmeni, bu iki partiye, dönemsel olarak kısmı bir destek verse de, her iki partiye mesafeli duruşunu günümüze kadar korudu.

Altmış yıllık çok partili yaşamın şehrimiz için önümüze koyduğu gerçek şudur: Erzurum, hiçbir seçimde CHP misyonuna iltifat etmedi. İradesini her zaman sağ partilerden yana ortaya koydu. MSP-RP-SP çizgisinde tezahür eden İslamcı siyasi söylem ise Erzurum'da konjonktürel olarak belli bir yükseliş gösterdiyse de kalıcı başarı ortaya konulamadı. MHP'nin milliyetçi söylemi ise, seçmen nezdinde İslamcı çizgiden daha gerilerde bir iltifata konu oldu. 1955-2007 yılları arasında yapılan 14 Genel Seçim sonucunun belirginleştirdiği şey, Erzurum'un, dışarıdaki algının aksine, İslamcı ve milliyetçi bir şehir olmadığıdır. Erzurum, siyasi iradesini merkez sağ partilerde toplayan, daha çok Özal ve Erdoğan çizgisinde, muhafazakâr/demokrat çizginin destekçisi bir şehir olarak karşımızda duruyor.

Erzurum uleması ve cemaat önderlerinin, MSP'nin 1973'den itibaren ortaya koyduğu İslamcı siyasi söylemi benimsemedikleri, 1973-1995-1999 seçimlerinde bu partiye verilen göreceli desteğin süreç içerisinde gerilediğini gördük. Erzurum'un ünlü Müftüsü Solakzade (Muhammed Sadık Hoca) CHP çizgisini, Kırkıncı Hoca ve Fethullah Gülen Hocalar ise, DP-AP çizgisini ’milletin selameti' noktasında desteklenmesi gereken siyasi partiler olarak görmüşlerdir. Tekraren söylersek; Türk demokrasi tarihinin 60 yıllık serüvenine Erzurum örneğinde bakmaya çalıştığımız bu yazıda karşımıza çıkan sonuç, bu şehrin dışarıdaki genel algının aksine, İslamcı/muhafazakâr bir seçmene değil, demokrat /muhafazakâr bir seçmene sahip olduğu ve siyasi iradesini merkez sağ partilerin etrafında ortaya koyduğudur.

.