PROF. DR.

1908'de ErzurumUn Pasinler ilçesinde doğdu. İlk ortaokulunu Kayseri'de, liseyi Ankara'da okudu. 1928'de devletçe Almanya'ya gönderilerek Berlin ve Frankfurt Üniversitelerinde Psikoloji öğrenimi gördü. Frankfurt Üniversitesinde felsefe doktorası verdi. İstanbul üniversitesi edebiyat fakültesinde asistan, doçent ve profösör olarak görev yaptı. İkinci doktora tezini Cambridge Üniversitesinde yapan Turhan, 1952 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tecrubi psikoloji kürsüsü başkanlığına, 1960'da Tecrubi Psikoloji Enstitüsü müdürlüğüne getirildi. Her iki görevi de vefat ettiği 1969'a kadar sürdürdü.
Yayınlanmış eserlerinden bazıları şunlardır:
<bknz>Kültür değişmeleri </bknz>(1951)
<bknz>Maarifimiz ana davaları </bknz>(1954)
<bknz>Teknik değişmelerin sosyal tesirleri </bknz>(1956)
<bknz>Garplılaşmanın neresindeyiz </bknz>(1958)

Prof. Dr......Erzurum/Horasan- Aktaş
K....1908 d. Ankara 1969 Ölm.
Çevresinin tanınmış ailelerinden Şerif Beyin Cebire Hanımdan doğan oğludur. İlk öğrenimine başladığı yıllarda I. Cihan Savaşının (1915/1918) olayları yaşanmaya başlanmıştır. Ağır kış aylarında İç Anadolu'ya göçetme gereğini duyanlar arasında onun ailesi de vardır. Doğum tarihine göre konuşmak gerekirse, o karanlık ve kanlı günleri Mümtaz Turhan bir ölçüde duyarak, yaşayanların acılarına katılmıştı, Kayseri'ye kadar.
Kayseri'de, varlıklarından, servetlerinden koparak muhacirlik dönemi yaşayanlar memleketlerine dönmenin günlerini
saydıkları yıllarda, o yanda kalan öğrenimini sürdürmenin çocuksu sevincini duyanlardan biri olmuştur.
Sonraları lise adını alan Kayseri İdadisinin altı yıllık (Sibyan sınıflı) okulunda okumanın sevincini yaşamış olmalıdır. Yıllar sonra ailesi Erzurum'a dönerken, yatılı öğrencisi olduğu Lise'ye bağlı kalmıştır. Çalışkanlığı, akıllılığı, hısım, akraba arasında pek çok tekrarlanıp yaşıtlanna örnek gösterilmesinin izleri, belleğimden silinmemiştir.
Gerçekten,1 Kayseri'de bulunduğumuzun kaçıncı yılına rastladığını bilmemekle beraber, tekrarlananlardan taşıdığım izlerin beni de etkilediğini zaman zaman hissetmişimdir.
Orta öğrenimini Kayseri Lisesinde sürdüren Mümtaz Turhan bir aralık Bursa lisesinde okumuş ve Ankara Lisesinde tamamlamıştır.
Dönemin çalışkan öğrencilerindendir. Liseden mezun olduktan sonra girdiği sınavı kazandığından, yüksek öğrenimi için, bir zamanlar çok tekrarlanan deyimiyle Avrupa'ya gönderilmiştir. Anımsanacağı üzere Amerika'nın adı bu alanda henüz yeterince duyulmamıştı, o yıllarda.
Avrupa'ya gönderilen Mümtaz Turhan Almanya'nın Berlin, Frankfurt Üniversitelerinde Felsefe öğrenimi yapmıştır (1928). Yıllar süren Felsefe öğrenimiyle birlikte Sosyoloji ve Pedagoji de okuduğuna, geçmişten söz ederken değinmeyi unutmazlardı.
Öğrenimini yaptıklan dalda Doktarasını da vererek Türkiye'ye dönmüştür, 1936.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Deneysel Psikoloji kürsününe asistan olarak atanıyor. O yıllar Üniversitelerde kadroların bol olmadığı yıllardır, 1933'de kurulan reform üniversitesinin öğretim kadrosu (yerli, yabancı) seçkinlerden oluşan bir kadroydu.
Prof. Dr. Mümtaz Turhan bu unvanı aldıktan sonra, Birleşmiş Milletler Sosyal Komisyonunda Türkiye Temsilcisi olarak görev yapmıştır.
1943'de Erzurum'a geldiğinde henüz asistanlık yaparken yazdıkları "Kültür Değişmeleri" adlı eserinden bana vermişlerdi. Okumuştum. Ama, tıpla ilgili kitaplardan bir ölçüde olsun, henüz kopmuş değildim.
Sonraki yıllarda İngiltereye gittiklerinde Oxford profesörlerinden konuya ilgi duyan birinin dikkatlerini çekmiş olmalıki, çalışmaya devam edilmesi tavsiyesiyle karşılaşmıştır, 1944.
Sonraki yıllarda okumalarım, pratiğini yaptığım mesleğimle ilgili olanları ihmal etmemekle beraber, çeşitli konulara yönelmişti. Psikoloji, sosyal psikoloji, sosyal antropoloji ve tarihi konulara da vakit ayırıp kendimi tatmine çalıştığım olmuştu.
Çalışma alanı: daha çok Deneysel Psikoloji(*) olan Prof. Dr. Mümtaz Turhan için kendileri ve tıp öğretim üyelerinden Prof. Dr. Nusret KARASU hakkında kullandığım bir tabiri, bir kez daha tekrarlayarak diyeceğim ki, rahmetli Mümtaz Hoca çok çalışan, az konuşan, iyi niyetli memleket evladından biriydi. Onu ve adları geçenleri saygıyla anarım.
Eserleri:
1- Aydınlık Graduyumlarının derinlik İdrakine Tesiri (Almanca. 1976).
2- Kretschmer Tiplerinin Münevver Türk Grubu Arasındaki Dağılımına Ait bir Tetkik, (1941).
---------------------------
(*) Sayın eşiyle mektup ve telefon ilişkileri kurulmuş ise de, eserlerinin
basıldıkları tarihler belirlenememiştir.
3- Yüz İfadelerinin Tefsirine Ait Bir Tetkik, (1941).
4- Kültür Değişmeleri (İngilizce, 1948).
5- Maarifimizin Ana Davaları ve Bazı Hal Çareleri (1954).
6- Kültür Değişmeleri Üzerine Tesir Eden Faktörler. (Almanca).
7- Sosyal Gruplar Arası Münasebetler Üzerine Tesir Eden Bazı Faktörler. (İngilizce).
8- Köyde Yapılacak Araştırmalarda Kullanılacak Metodlar Hakkında (1957)
9- Teknik Değişmelerin Sosyal tesirleri (958).
10- Garplılaşmanın Neresindeyiz? (1959).
11- ATATÜRK İlkeleri ve Kalkınma (1964). •
12- Cemiyet İçinde Fert (İndividual İn Society) David Frech'ten çeviri.
13- Türk Kültürü, İstanbul, Ölçü ve Yol Dergilerinde muhtelif makaleleri ve polemik yazıları vardır.
Eserlerinin bilimsel çevrelerde ilgi gördüğü şüphesizdir. Ancak aldanmıyorsam, "Maarifimizin Ana Davaları" ve "Garplılaşmanın Neresindeyiz" adlı olanlar çok daha fazla ilgi görmüşlerdir. "Garplılaşmanın neresindeyiz"in yankıları çok büyük olmuştu.
Branşının seçkinlerinden olan profesör Mümtaz Turhan'ın değindiğimizden başka da, ilgi ile izlenen makaleleri yayınlanmıştır ve az değildir. Saygıyla anarım.
Prof. Dr. Mümtaz TURHAN, 1943'de Diyarbakır'ın tanınmış ailelerinden Dişhekimi Dr. Mahmut ÖGEL'in kızı Mevhibe ÖGEL'le evlenmiştir. Mes-lekdaşı olan sayın eşi'nin sonraları gönderdikleri nottan bir paragrafı aktarmak isterim.
"Kendisi, tıpkı İngiltere'de olduğu üzere, insan yetiştirmeyi zevk sayan bir anlayışa sahipti. Gerçekten, tek başına teslim aldığı kürsüsünde 15 yıl gibi kısa bir süre içinde, hepsi doktoralarını tamamlamış Avrupa ve Amerika'da incelemeler yapma fırsatı verilmiş, sayıları az olmayan öğretim elemanları yetiştirmiştir."
Diğer bir paragrafta şöyle demektedir: "Mümtaz Turhanın akademik kişiliğinin yanında, memleket meselelerini son derece ilgili karşılayan sosyal bir yanı vardı. Türkiye'nin milliyetçi istikamette kurulmuş bulunan ilmi fikir ekolünün en değerli temsilcilerinden sayılır. Bilhassa, milli eğitim ile ilgili meseleler üzerinde yoğunlaştırdığı düşüncelerinde Batı tekniğine sahip elemanları sağlayacak bir politikanın önemini usanmadan savunmuştur. Bu konularla ilgili popüler nitelikte olan eserlerinin çok fazla ilgi görmesi anlamlıydı."
Rahmetli Mümtaz Hocanın eserleriyle yayınlarına bildiğim kadarıyla değinmiştim. Sayın eşinin ben çalışmamı tamamladıktan sonra bildirdikleri daha ayrıntılı olduğu için yenibaştan vermek gereğini duydum. Tekrar aynen sunuyorum:
Tecrubî Psikoloji Profesörü Dr. Mümtaz TURHAN'ın Önemli Eserlerinin Kronolojik Listesi
I- Über Râumliche Wirkungen von Helligkeits Gefallen, Psychologische Forschung, 1936, 21. (Aydınlık Gradyanlarının derinlik İdraki Üzerindeki tesirleri)
2 - E. Kretschmer konstitüsyon tiplerinin münevver bir Türk kütlesi arasındaki yayılışı. Pedagoji Enstitüsü çalışmaları, Cilt I, Türkiye Matbaası, 1941.
3 - Yüz İfadelerinin Tefsiri Hakkında Tecrübi Bir Tetkiki. İstanbul Rıza Koşkun Matbaası, 1941.
4 - Beden Yapısı ve Karakter (Kretschmer'den tercüme). Maarif Vekâleti Matbaası, 1944.
5 - Irk Psikolojisi (Prof. Peters'den tercüme). İstanbul, 1944.
6 - Ergenlik ve Delikanlılık Çağı (Peters'den tercüme). İstanbul Rıza Koşkun Matbaası. 1944.
7 - A Study of Cultural Change, with Special Reference to Turkey. (Thesis for the Degree of ph. L. April 1948, Cambridge Üniv.)
8 - Kültür Değişmeleri, Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik. Edebiyat Fakültesi Yayınlarından, 1951.
9 - Maarifimizin Anadavaları, İstanbul, 1954.
10 - Garplılaşmanın Neresindeyiz? 1959 (4. baskı 1967) (İngilizceye çevrilmiştir.)
11 - The Factors in group reletion, with special reference to Turkey in Congresse Report for Human Relation, 1954.
12 - Die Bedeutung einiger Faktoren für den Kulturvvandel, in Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsyconial 1956, Heft 2.
13 - Uber die Deutung des Gesichtsausdrucks. in Psychologische Beitrage. Band V, Heft 3, 1960.
14 - Toprak Reformu ve Köy Kalkınması, İstanbul, Bedir Yayınevi, 1964.
15 - Atatürk İlkeleri ve Kalkınma. İstanbul, Şehir Matbaası, 1965.
16 - Üniversite Problemi. İstanbul, Yağmur Yayınevi, 1967.
17 - Cemiyet İçinde Fert. (2 Cilt, Krech, Crutchfield, Bellachey'den tercüme). İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1970.
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tecrübi Psikoloji Çalışmalarında yayınlanan makaleleri:
- Kültürde değişen ve değişmeye mukavemet eden Unsurlar. Cilt I. İstanbul, 1956.
- Teknik Değişmelerin sosyal tesirleri. İstanbul, 1956.
- An experimental study on the interpretations of facial expression Cilt III. İstanbul, 1961.
- Furter Cosiderations Concerning theories and experiments on the recognition of facial expressions (Yüz ifadelerinin tefsirine ait teoriler ve tecrübelere dair düşünceler). Cilt V. İstanbul, 1966.
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Dergisinde Çıkan Yayınlar:
- Analysis of cultural changes: 6, 1950.
- Köy Tetkiklerinde kullanılacak metodlar hakkında bazı düşünceler. Sayı: 12, 1958.
- Die Faktoren, die Gruppenbeziehungen beeinflussen (Unter besonderer Berücksichtigung der Turkei). Sayı: 13, 14, 1959.
- İçtimai Gruplar arasındaki münasebetlere tesir eden faktörler. Sayı: 13 - 14, 1959.
- Türk Yurdu, İstanbul ve ölçü v.b. dergilerde çıkan ve sayıları 80 civarında olan fikir yazıları.
ZB 54 MÜ.