1930'LU YILLAR SİYASETİNDE ERZURUM
Mustafa Çetin Baydar

2002 Seçimine katılacak olan Siyasi Partiler içinde Erzurum için bir Seçim Beyannamesi yayınlayan oldu mu? Olmuşsa aşağıda yazılanlar elbette onları ilzam etmez. Ama yayınlanmamışsa, siyasi idrakin geride kalan yetmiş yıla rağmen yerinde saydığı hatta gerilediği rahatça iddia edilebilir.
1930'lu yıllarda mâlum Tek Parti Yönetimi yürüyor. Rejim halka verdiği siyasi görevlerin birincisi itaat, ikincisi “sakın hakkım var deme, hak yok vazife vardır” prensibine göre çalışmak. Toplumun ses vermesinin, yani şikayetlerini rejimin yüksek katlarına duyurmasının tek yolu taşradan Cumhuriyet Halk Fırkası merkezine gönderilen peryodik teftiş raporları. Raporlarda rejimin kendini koruma endişesine ait istihbari tesbitler ağır basmakla beraber, dönemin sosyal ve ekonomik yapısını yönelik bilgiler de bulunuyor. Bu raporları yazma yetkisi sadece parti müfettişlerinin elinde. 1934 yılı Erzurum CHP raporunun ekonomiye ilişkin bölümünden özet bilgilere, gelin birlikte göz atalım:
“Sayım vergisi halka ağır gelmektedir. Hayvan ve mahsulatı memleket haricine ve istanbul'a ihraç ve sevki himaye edilmeli, kolaylaştırılmalıdır. Rusya ve Yunanistan'a yapılacak ihracat ve ticaretlerde Erzurumun ihtiyacı göz önünde bulundurulmalıdır. Kafkasya ve İran karşısında Türklüğün piştar bir medeniyet ordusu olması için Erzurum'a;
1.Belediye ve Hususi idarelerine Umumi Bütçeden Yardım yapılmalı,
2.Müstaid olduğu sanayinin bir an evvel tesisi cihetine gidilmeli,
3.İlk, orta ve yüksek mektepler çoğaltılmalı,
4.Yüksek kadrolu bir hars (kültür) mecmuası Hükümet ve Fırkaca çıkarılmalı,
5.Genç ve yüksek meziyetleri olan memurlar gönderilmeli,
6. Şarkta Türkün ticarete hakim olabilmesi için ameli bir Ticaret mektebi tesis edilmeli,
7.Zirai, sınai yüksek mekteplerle onlara tâbi meslek mektepleri tesis edilmeli,
8.Ermenilerden kalan köylere muhacirler yerleştirilmeli,
9.Meyve yetiştiren Tortum Kazasına aşı memurları gönderilmeli,
10.Kış mevsiminde kapanan Erzurum-Trabzon yolu kar temizleyen vasıta ve teşkilat kurularak açık tutulmalı,
11.Tavuk cinsleri ıslah edilmeli, fenni tavuk yetiştirme ve besleme usulleri yaygınlaştırılmalı,
12. Ormanlar mütemadiyen tahrip ediliyor. Sebepleri orman muhafaza memurlarının vazifelerini nizam, intizam ve doğrulukla yapmamalarıdır. Geniş yetki ile teftiş yapılmalı,
13.Ruslar mahsulatımızı fiyat kırarak alıyorlar. Müstahsillerimiz kooperatifleşmeli,
14.Ziraat Bankasının ikraz usulü ıslah edilmeli, bankanın buğday ambarları çoğaltılmalı,
15.İktisadi kıymeti pek büyük olan Rize-Erzurum yolu açılmalı,
16.İran-Trabzon Transit ticaretinin Kafkasya'ya kaymasının sebebi Transit eşyadan alınan yüksek teminat, yolda eşkıya taarruzu, zayii durumunda teminatın iade edilmemesi, yollarda barınacak muntazam binaların olmamasıdır, tedbir alınmalı.
17. İnzibatın temini için Jandarma karakolları çoğaltılmalı, zabit kadrosunda daima görülen münhalatın doldurulmalı, telefonun köylere kadar tesis edilmeli, eşkiyayı yakalayana haber verenlere mükafat verilmeli, şekavet amili olan eşkıya başlarının maaile başka yerlere kaldırılmalı,
18.Tuz fiyatları her yerde yeknesak olmalı, hayvanlara mahsus ucuz tuz imal edilmeli,
19.Şeker, deri, kösele, tereyağı, peynir, yünlü mensucat, kundura, saraciye, sabun fabrikalarının tesisi için şimdiden tedkikak yapılmalı.
20.Kışın telgraf hatları günlerce işlememektedir. Kuvvetli bir telsiz istasyonu kurulmalı,
21.Tortum şelalesinden 4000 beygir gücünde istihsalin kabil olduğu anlaşılmıştır. Bu kuvvetten istifade edilmeli,
22.Kapanan Kız Muallim Mektebi yeniden açılmalı, Erzurum lisesine Kimya ve Hikmet dersleri muallimleri gönderilmeli.
23.Buğday vergisi ıslah edilmeli, Alınan verginin maktu ve yeknesak olması halka ağır gelmektedir. Yüzde yirmibeşi geçen bu vergi kaldırılan aşar vergisinden daha ağır külfetler getirmesi dolayısıyla nisbi olarak indirilmelidir,
****
Bu bilgileri Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinin CHP belgeleri arasında yer alan CHF 1934 yılı Erzurum Teftiş raporundan özetleyerek aldık. Tek parti rejiminin böylesi bir belgeyi tarihe bırakacak ölçüde bütüncül bir şehir bakışına sahip olmasının elbette yadırganacak bir yönü yok.. 2002 seçimleri için mangalda kül bırakmayan özlürlükçü partilerimiz benzer bir siyasi belge vücuda getirmişse lütfen işaret buyursunlar. Yoksa siyasi bilinç bahsinde, ceberrut Tek Parti dönem siyasetinin dahi gerisine düşecekler.

.