James Redhouse

--------------------------------------------------------------------------------

James Redhouse
Türkiye Türkçesi'nin çok değerli ve en önemli sözlüklerinden birisi James Redhouse tarafından hazırlanan eserdir. Redhouse Sözlüğü olarak bilinen bu sözlük, aslında Türkçe-İngilizce bir sözlük olmakla beraber, Türkçe'nin kelime haznesi içindeki bütün unsurlar dikkate alınarak hazırlandığı ve hemen hemen bütün kelimeleri içerdiği için önem taşımaktadır.

Ayrıca, Osmanlıca'ya ait çok zor bulunabilen birçok yerel deyimi ifade etmesi ve tarihi tabirleri içermesi açısından da değerlidir. Bu açıdan, uzun süre bu esere denk bir yapıt ortaya çıkarılamamıştır. Ancak, daha sonraları hazırlanan Şemseddin Sami'nin "Kâmûs-ı Türkî" si böyle bir niteliğe sahip olabilmiştir.

Eserin hazırlayıcısı olan James Redhouse, 30 Aralık 1811 yılında Londra'da doğmuştur. Çocuk yaşta anne ve babasını kaybeden Redhouse, 1819'da Christ's Hospital adlı yardım ve eğitim kurumuna yerleştirilmiştir. Burada denizcilik, haritacılık, teknik resim, trigonometri gibi konularda öğrenim görmüştür.

1826'da disiplinsizlik nedeniyle okuldan çıkarılınca, Akdeniz'e açılan bir gemi ile İstanbul'a gelmiştir. İstanbul'da Mühendishane-i Berri-i Hümayun'da teknik ressam olarak çalışmıştır. İstanbul'da kaldığı 8 yıllık sürede Türkçe, Arapça, Farsça ve Fransızca öğrenmiştir.

Londra'ya döndükten sonra, bir yandan Londra'da Osmanlı Elçilerine çevirmenlik yaparken, diğer yandan Türkçe-Fransızca-İngilizce bir sözlük hazırlama girişiminde bulunmuş, ancak o sırada Bianchi'nin Türkçe-Fransızca sözlüğü yayınlaması üzerine kendi hazırladığı sözlüğü yayınlamaktan vazgeçmiştir.

1838'de tekrar Türkiye'ye gelen Redhouse, önce sadrazama, daha sonra da hariciye nâzırına tercüman tayin edilmiştir. Görevi, 1840'da Bahriye Nezareti'ne nakledilmiş, 1843'te İngiliz Sefarethanesi ile Osmanlı Devleti arasında irtibat tercümanı olmuş ve on yıl bu görevde kalmıştır.

Görevinin ilk yıllarını 1847'ye kadar Erzurum'da geçiren Redhouse, Osmanlı Devleti ile İran arasındaki barış görüşmelerine de katılmıştır.

1841'de Sultan Abdülmecid tarafından "Nişân-ı İftihar", 1847'de de İran Şahı tarafından "Arslan ve Güneş Nişânı" ile ödüllendirilmiştir. 1851'de Encümen-i Daniş Üyeliği'ne seçilmiştir. 1853'te, Londra'ya dönerek Dışişleri Bakanlığı'nda ve Kraliyet Asya Derneği'nde çalışmıştır.

1855'te, Kırım Savaşı sırasında Osmanlı Devleti'ne geri dönen Redhouse, İngiliz kara ve deniz birlikleri için Türkçe el kitabı niteliğinde olan "The Turkish Campaigner's Vade-Mecum of Ottoman Colloguial Language" (Osmanlıca Konuşma Dili Cep Klavuzu) adlı küçük bir kitap hazırlamıştır.

Redhouse, daha sonra İngilizce-Türkçe ve Türkçe-İngilizce küçük bir sözlük hazırlamış ve eser, tek cilt halinde 1856-1857'de yayınlanmıştır.

1860'da kurulan, mali bakımdan Amerikalı şahıs ve kuruluşlarca desteklenen bir komitenin isteği üzerine, 47.000 kelimeden oluşan "A Lexicon, English and Turkish" (İngilizce Türkçe Sözlük), adlı sözlüğü hazırlamış ve sözlük 1862'de yayınlanmıştır.
.

Bu sözlüğün incelikleri arasında, sadece Erzurumcada yaşayan bazı Osmanlı yadigarı kelimeleri de barındırıyor olması da zikredilebilir. Mesela, ayyar, fenni, iltimas, havan-eli, maltız, kekre gibi İstanbul Türkçesinde unutulmuş, Erzurumca'da capcanlı yaşayan sözcükler Redhose'un muhtelif baskılarında mevcuttur.