Kanuni'nin ERZURUM'U YENİDEN KURDURTTUĞU BEYLERBEYİLERDEN İKİNCİSİ:(1539-1541)
Mehmed Han'dan sonra, Erzurum Beylerbeyi olarak Ferhad Paşa'yj görüyoruz. Ancak, onun bu vazifeye tâyin tarihini kesin olarak tesbiı edemiyoruz. Bununla beraber biz Ferhad Paşa'nın, Kanunî Kara-Boğdar Seferi'ne çıkmadan önce, 1 Muharrem 945/30 Mayıs 1538 de, Sedaret Kaymakamı sıfatıyla İstanbul muhafazasına tâyin edildiğini biliyoruz.
Ferhad Paşa'nm valiliği sırasında, kendisinden önceki beylerbeyi Mehmed Han zamanında başlanan, Erzurum, Pasin, Kiğı ile beraber Kız-Uçan ve Çemişkezek sancaklarının tahrirleri tamamlanmış ve bu defterlere göre, yeniden timar erbabına dirlikler tevcih edilmiştir. Böylece, daha ziyade şenletmek şartıyla verilen tımarlarla bölgeye yeni bir düzen verilmeğe çalışılmıştır. Diğer taraftan, yine Mehmed Han zamanında başlanan Erzurum kalesinin tamiri ve şehrin imârına, Ferhad Paşa zamanında, hisar-eri ve gönüllülerin • kale içinde evler yapmalarına müsaade alınmak suretiyle devam edilmiştir
Fakat, Ferhad Paşa'nm beylerbeyiliğinin son zamanları, gerek kendi yönünden gerekse, muhafazasına memur olduğu doğu hududu bakımından hâdiselerle geçmiştir. Nitekim, 948/1541 yılı başlarında, Avusturya ile anlaşan Iran şahı Tahmasb, Osmanlı hudud ümerasını çeşitli vaadlerle pik ederek, batıda Avusturya'ya paralel olarak, doğuda bazı hareketle girişmek niyetinde olduğunu belli etmişti36. Bunun neticesi olarak, Loristan Valisi Gazi Han ve arkasından, evvelce Erzurum Sancakbeyi olan

Dünbüllü Hacı Bey, Osmanlılara isyan ederek, îran tarafına geçmişlerdi. Bunun üzerine, İran'ın muhtemel bir taarruzunu karşılamak gayesi ile, Vezir-i âzam Süleyman Paşa komutasında iki bin beşyüz Yeniçeri, iki bin bölük halkı ile Karaman ve Sivas Beylerbeyilikleri askerleri Artova'ya gönderilerek, Şahın daha ileri bir harekete geçmesi önlenmiştir
Iran ile münasebetlerin bu durumda olduğu bir sırada, Erzurum Beylerbeyi Ferhad Paşa'nın idaresinden şikâyetler de artmıştı. Erzurum'a gönderilen müfettişin tahkikatı neticesinde şikâyetçilerin haklı oldukları meydana çıktı. Ve, Padişah'ın Budin Seferi'ne giderken beş gün kaldığı Halkalı'da bulunduğu sırada (25 Safer-i R. Evvel 948/20-25 Haziran 1541), Ferhad Paşa beylerbeyilikten azledildi.
Ferhad Paşa'nın, kısa süren beylerbeyiliği sırasında, Erzurum'da tapu ve emirle çok sayıda emlâk satın aldığını görüyoruz, Mekeç-oğlu diye meşhur köhne bir kervan-saray, Erzincan-kapısı mahallesinde Gur-mane (ıiUj^S') diye meşhur bir kervan-saray zemini, Kânkapısı dışında bir, Erzurum dışında Alaca-kilise yanında bir, Sultaniye medresesi yakınında bir, Mirza Mehmed mescidi yakınında bir, Rûmkapısı yanında iki olmak üzere altı harabe hamam, Erzurum içinde Kara-kilise diye mâruf köhne bir kilise, biri köhne-saray yakınında ve diğeri Yakutiye Kervan-sarayı yakınında iki bezirhane, Mirza Mehmed mescidi yanındaki kule yakınında köhne kârgîr bir ev, Erzincan-kapısında kârgîr bir ahır ve Dağ Boğazı suyunda Kırk-Değirmenler diye meşhur değirmenlerden on değirmen, gerek tapu ve gerekse emirle onun tasarrufunda görülmektedir. Ferhad Paşa'nın bunlardan hangilerini mâmur ve işler hale getirdiğini bilemiyoruz. Erzurum Salnameleri, Erzurum valilerinin listesini verirken, Ferhad Paşa'nın harab Erzurum'u imâr ettiğini zikretmektedir. Ancak burada, gerek Ferhad Paşa'nın ve gerekse ondan
sonraki beylerbeyilerin buraya tâyin tarihleri ve valilikte kalış müddetleri, bizim vesikalarla tesbit ettiğimiz tarih ve müddetlere uymamaktadır. Bu itibarla, onların verdiği malûmatı ihtiyatla karşılamak lâzımdır.
DA.Erzurum Beylerbeyiliğinden kısaltılarak s.91-92