Erzurum'da Çay Kültürü

Türk mutfağının en önemli içecekleri arasında ilk sıralarda yer alan çay, Erzurum'da çokça tüketiliyor.

Erzurum'daki açık ve bol çay içme kültürü 1895'de yaşanan kolera salgınında bölgenin valisinin, şehrin kavşak noktalarına koydurduğu dev kazanlarda demlettiği çayı halka içirerek mikropları ölmesini sağlamış ve insanların hastalanmasını önlemesi sonrası yaygınlaşmıştır.
Hastalıkla başa çıkılırken çay içme bir alışkanlık haline gelen Erzurum'da sebze ve meyve çok fazla olmadığı için vücudun su ihtiyacı çayla karşılanmıştır. Demiryolu ulaşımının yaygınlaşıp üretim merkezlerinin yakınlaşmasıyla çayın önemi azalmış olmasına karşın Erzurum'da çay tüketimi çok fazla azalmamıştır. Sabahları uykunun verdiği mahmurluğu, çayın bardağa dökülürken çıkardığı ses, etrafa yaydığı rayihası, kokusu ve çekilen ilk yudumla atılır. Çok etkili bir ilaç gibi insanı kendine getirir. Sohbeti koyulaştırmada bir katalizördür. Erzurumlu'nun çay sevdası bu belki de biraz da yüzdendir. Erzurum'da çay bol ve açık içilir.

Erzurumludaki Çay tiryakiliğinin temelleri konusunda 1913 yılında konunun uzmanı bir zat tarafından yazılanlar dikkete değer:

"... bu havali ahalisi çay istimaline be-gayet mümhemikdirler. Zengin
fukara her kim olursa olsun umumiyet üzre sabahları hanelerinde çay istimal
ettikleri gibi; kıraathanelerde kahveden fazla çay sarfiyatı vuku buluyor.
Arabacılar, kiracılar yollarda konak mahallerde rençberler dahi hanelerinden
ma'ada tarlalarda, harmanlarda tedarik ettikleri teneke semaverler ile çay
kullanırlar. Bu havalide çay otuz (30) seneden beri taammün etmiştir.(1913'ten otuz sene önceye gidilince erzurum'da çay tiryakiliğinin ilk yılları olan 1883'yılına ulaşırız)

Dr.Şerif Soylu: Erzurum Sıhhi Cografya Kitabı, 1913"

Erzurum'un Çay'a destanlar yazılan bir şehir olmasının ardında

1.Havadaki nem oranın düşüklüğü yüzünden devamlı su kaybına uğrayan vücuda Çay içmek suretiyle su kazandırması,

2.Meyve bakımından haylice kıt olan Erzurum'da insanların muhabbet için çay içmek üzere bir araya gelmeleri.

3.Her köşe başında, kahvede, harmanda, damda, bahçede, odada, divanda; fazla zamana ihtiyaç duyulmadan demleniveren çayın insanları buluşturmasındaki kolaylıklara imkan vermesinden dolayızÇay, 7'den 70'e Erzurum halkının ortak tutkusu olmuş, ve Erzurum'a mahsus bir çay içme kültürü oluşmuş, çaya methiyeler, destanlar kaleme alınmıştır:

Oğul

Şekerim kalmadı kahvem tükendi
Bilmem gidem hangi attara oğul
Takatım kesildi gönlüm bulandı
Cebimde de yoktur on para oğul

Bir gün çay içmezsem tutar isitma
Hem de bana dersin doktora gitme
Takdirin bu diye iftira etme
Tedbirime ara bir çare oğul

Fakirler bağinda baykuşlar öter
Bu nasil zamandir gün günden beter
Billurlar fincanlar yüzüstü yatar
Çay takimi oldu kapkara oğul

Der Zülâlî tiryakilik bilindi
Gözlerimin işiklari silindi
Bu sebepten semaverim delindi
Kaynadi döndü pinara oğul

Posoflu Aşık Zülali
.
.