ERZURUM ATASÖZLERİ ve DEYİMLER
/
Abdal düğünden, çocuk oyundan zevk alır.
Abdest möminin silahıdır.
Acınan çıplak gudurgan olur.
Acıxan çox ekmek veren yox.
Aç karın, yüksek nalın, salın ha salın. •
Aç koyarsan xırxız olur, çok söylersen yüzsüz.
Aç yatar poççigini tik tutar (kuyruğunu dik tutar).
Aç it merek yıkar.
Açın yeri başka acının yeri başka.
Ad Ali'nin tad Veli'nin.
Adam adama yük, mal gövdeye yük blmaz.
Ağacı gurt yer, insanı dert.
Ağanın mali gider, xızmekerin cani.
Ağır daşı kimse yerinden galdıramaz.
Ağır ol ki batman gelesen.
Ağzıyınan guş dutsa gene nafile.
Ağzı açıx ayran delisi.
Axıllı düşünene gadin deli oğluni everir.
Axli poxuna garışir.
Axmax o dur dünya için gem yiye, kimse bilmez kim gazana
kim yiye.
Axşamın xeyrindense sabahın şerri.
Alışmış gudurmuştan beterdir.
Ay bacayı savuşmadan.
Ayağın sıcak tut, başın serin, genden bir iş bul düşünme derin.
Ayaxlar baş oldi, başlar ayax.
Ayda yılda bir namaz oni da şeytanlar goymaz.
Ayı yuvasına sığamamış bir de guyruğuna çalı bağlamış.
Azan gul ya mevlâsını bulur ya belasını.
Azacık aşım ağrısız başım.
Baba mirası mum gibidir çabuk söner.
Babamın evi uzaxta olsun ögünmeye ne gerek.
Alışmış göte çavdar ekmeği manana.
Ali gıran baş kesen.
Allah dağına baxar garını verir.
Allah deveye buynuz vermez ki gide eşşegin garnını dele.
Allah yağ mumi istiyene yağ mumi, bal mumi istiyene bal mum
verir.
Allahtan sısxa ne yapsın nusxa.
Allahumme ferden, gorxmalı kordan topaldan kelden.
Altı ayın emeği deli gizin sümeği.
Anan yaxşi baban yaxşi.
Anan soğan baban sarmısak, sen nerden çıktın nöbet şekeri?
Arafa güni yalan söyliyen bayram güni eşgereye çıxar.
Aramaynan bulunmaz meğer Allah rast getire.
Araz axir göz baxir. Aç: (Her şey ortada ayan beyan).
Arıyı duman, insanı iman yola getirir.
Arsız neden arlanır çul da geyse sallanır.
Arsızın yüzüne işemişler, nisan yağmuri yağir demiş.
Asıl azmaz.
Aslını yitiren heramzadedir.
Aş taşanda kepçeye baha yetmez.
Aşık karda gezer izini belli etmez.
Ata dost gibi bakıp, düşman gibi gullanacaksan.
Ata versen at yemez, ite versen it.
Atta, avrat'ta, yurt'ta yöm vardır.
At'da garın igit'te burun.
Ateşinde ısındım, tütününde kor oldum.
Atın ölümi arpadan olsun.
Atım at olana gadin şahabı mat olur.
Atma recep din gardaşıyıx.
Atsın topuni alsın orucuni.
Avcı avında, yolcu yolunda gere.k
Avradı bed olanın sakalı tez ağarır.
Bağı kısa dana.
Baxtınki yarın yar değil, terkini vermek ar değil.
Bal dutan parmax yalar.
Balık gavağa çıxanda.
Bara giren diz kırar, bara giren g. çalxar.
Başına turpunan pürçükli bitirir. (Aç: Yapmadığı kalmıyor).
Başında çam gavax yeleri esir.
Başi bezeklinin aşı tezekli olur.
Başi böyük devletli, ayağı böyük mehnetli.
Bekârın parasını it yer, yaxasmı bit.
Ben ağa sen ağa inekleri kim sağa.
Ben diyirem Abdurrahman gazı, o diyirsen bardax boğuzi.
Ben xadımım diyirem, o, oğuldan uşaxtan ne xaber diyir.
Ben kız idim o söz idi.
Ben umaram bacımdan bacım ölür acından.
Bene de mi lolo.
Bene göre hava xoş.
Bene değmiyen ilan bin yıl yaşasın.
Benim için şep de bir şekerde.
Benlik şeytan işidir.

Bülirsen götün xuyuni, niye içersen yahninin suyuni.
Bir abam var ataram nerde olsa yataram.
Bir ağızdan çıxan bin ağıza yayılır.
Bir dana bir naxırın adını pox eder.
Bir dirhem et bin ayıbı örter.
Bir eli yağda bir eli balda.
Bir mum al da derden yan.
Bir ye bin şükret.
Biz kırx deliganli, kırxımız'da birbirimizi bülürük.
Bizim gelin bizden gaçar, başini örter gıçını açar. •
Bizim it sizin köve bir balta getirdi mi?
Elin ati küheylan doğurur heç kimsenin xeberi olmaz.
Bizim tavux bir yumurta yumurtlar bütün mehelle duyar.
Borcun yoxsa kefil ol, vaxtın çoksa şahit ol.
Borçli ölmez rengi sararır.
Boş ite menzil olmaz.
Boş çuval dik durmaz.
Boşa goyiram olmir doliya goyiram dolmir.
Böyük lokma ye, böyük söz söyleme.
Bu günün işini yarına bıraxma.
Bu ne lahana bu ne perhiz.
Bulduğu gün yer, bulmadığı zaman ağzını poyraza açar.
Bulunmaz bursa gumaşı mi.
Burni gaf dağından su içir.
Buyurun misafirler hay edin bizimkiler.
Cahalın sofisi, şeytanın maskarası.
Cingen çalir kurt oynir.
Çağrılan yere erinme,
çağrılmayan yere görünme.
Çalımından geçilmir,
Çarşıda mum satılır korun neyine.
Çavdar unundan paxlava olmaz.
Çayırı düz al, karıyı kız.
Çengelde goxmuş etin mi var.
Çıra dibine ışıx vermez.
Çil cücügi gibi.
Çocugi işe yolla, sen de arxasından get.
Çocux beşikte, koca döşekte sevilir.
Çox segirden tez yorulur.
Çox şişen tez fısalır.
Çöreğinde çiği olan gocunur.
Dam diyildigi vaxıt bacayı annaması lazım.
Davul tozi minare kölgesi.
Davulun sesi yatsıdan sonra çıxar.
Deli deliyi görende deli degenegini saxlar.
Deli dosttan ise axıllı düşman yeğdir.
Deli giz deli gelin, nasıl giz ele gelin.
Delik böyük yama küçük.
Deliye her gün bayram.
Derdi çeken, ağoyu içen bilir.
Derdin çoxsa söylen, borcun yoxsa evlen.
Dereden tepeden su getirir.
Deve naibanta baxar kimin (gibi) baxir.
Deveye niye boynun eğri demişler, nerem düz ki oram düz olsun demiş.
Deveye tikân lazımsa boynunu uzatsın.
Devenin poççigi, ne uzanir ne gıssalir.
Deyme sarxoşa gendi uyansın.
Didari xeste yudarı sağ.
Dil ustasi, iş xestesi.
Dili de olmasa gargalar gözüni oyar.
Dinsizin hakkından imansız gelir..
Dışarının somuni böyüktür, gidersen ki gavut topi da yox.
Doğan çocux poxundan bellidir.
Doğmadan don biçilmez.
Doğri söyliyeni dokkuz kövden kovarlar.
Duvar uçtuğu yerde tozur.
Dünya yansa bir xorum oti yanmaz.
Dünya yıkılmış, o altında galmış.
Düvürcüsü garga olanın gonacağı yer çöplük başıdır.
Ecel geldi cihane, baş ağrısı mahane.
Eceli gelen köpek cami avlusuna siğer.
Ecem düzdürmesi.
Ekmeği ekmekçiye ver bir ekmek de üste.
Ek xozan, ol xızan! ek herk, ol beg, ek axbun, doldur evin barxın.
El, adamı yardan uçurur, durur tozuni seyreder.
El eli yur elde döner yüzü yur.
El elin ölüsüni tan ederek ağlar.
Ele vur ki daniya, vara yerini taniya.
El için yanma nara, yax çubuğun keyfin ara.
El ile gelen düğün bayramdır.
El ile kara gün düğün bayramdır..
El mi yaman bey mi yaman.
El mizan göz terazi.
Eli pancar doğrir.
Eli işte gözi oynaşta.
Elde yiyen yolda acıxır.
Elden gelen öyün olmaz o da vaxtında bulunmaz.
Elin gözündeki çöpi görür de gendi gözündeki merteği görmez.
Elin türlü taamından bizim çeç pancarı yaxşıdır,
elin köşkü sarayından bizim gamxane yaxşidir.
Emanet ata binen tez yener.
Emeksiz yemek olmaz.
Emi emi lülen girim, iş olsun.
Emim dayım kesem, elimi soxsam yesem.
Er kişinin kârı içeri, kendi dışarı.
Erken kaxannan erken evlenen yanılmaz.
Erken kalkan yol alır, er evlenen döl alır.
Eşşege binmesi bir ayıp, yenmesi iki ayıp.
Eşşek çamura batanda yol gösteren çox olur.
Eşek dağda ölür, şivani eve gelir.
Eşşek sudan gelene gadin.
Eşşegin kulağını kesmeyinen küheylan olmaz.
Ettiği xeyir ürküttüğü gurbağayı değmir.
Ev yapanınan oğul evlendirene Allah yardım eder.
Ev danası öküz olmaz.
Evi yıxtıx, tereklerde oturirix.
Even giz eve varmış, erinen xeyrini görmemiş.
Evinde un uçmaz, kepek kaçmaz.
Ey at yemini, kötü at kamçısını artırır.
Ey gidinin karşısına dey gidi tikilir.
Eylige eylik her kişinin kârı, kötülüğe eylik erkişinin kârı.
Eylik et at suya, balıx bilmezse halik bilir

Fazla mal göz çıkarmaz.
Felek kimine kürk giydirir kimine yelek.
Füxerenin ahi, tahttan yendirir sahi.

Garga xeyri için camış! bitlemez.
Garı duz diyende arxası vız eder.
Gari mali gapi sövesi gibidir, gidip gelende başın vurursan.
Gari vardır arpa ununi aş eder, gari vardır buğda ununi termaş eder.
Garip guşun yuvasıni Allah yapar.
Garip itin guyruğu gıçında gerek.
Garip guşağını orada açmış.
Geçi can derdinde gasap yağ derdinde. ,
Geçti bülbül getti gül, ister ağla ister gül.
Geçme namert köprüsünden koy aparsın su seni.
Geçmişi tenekeli, geçmişi gınali.
Gelin ata binmiş ya kısmet.
Gelin xali götürür, gendi serer gendi oturur.
Gençlikte ölüm, kocalıkta züğürtlük, Allah düşman başına ver-miye.
Geven ne ki kölgesi ne ola.
Gomşi gomşiya baxar, canını ateşe yaxar.
Göke çıxsa pabuçlari yerde galmaz.
Gör geç demişler, sür get dememişler.
Görmemiş görmüş ecebe galmış.
Görmemişin bir oğli olmuş çekmiş şeyini goparmiş.
Gözden ırağ olan gönülden de ırağ olur.
Guguligu mu diyir.
Gurdun adı çıxmış tilki var ki baş yarak
Gün battı, gâvur yattı.
Gün olsa kimsenin üstüne doğmaz.
Gün var yılı besler, yıl var ayı besler.
Gündüz teşbih çevirmesi, gece koyun kavurması.
Güvendiğim dağlara kar yağmış.
Gözden ırağ olan gönülden de ırağ olur.
Guguligu mu diyir.

Hacıdan xocadan kork, karanlık geceden.
Hamama giren terler.
Hamamda dazına baxmaz, evdeki mazına baxar.
Hangi axıla xizmet edir.
Hanım getir ki beğ doğura.
Har vurir xarman savurir.
Hasankale korları kimin birbirlerine ikram edirler.
Xayın xefli olur.
Hazıra dağlar dayanmaz.
Heç yoxtan köse yaxşidir.
Hem nalına hem mıxına.
Hem pilav yağlansın hem şamdan parlasın.
Her boyayı boyadın fıstığı yeşil kaldı.
Her xoroz kendi çöplüğünde öter .
Herkes sakız çeyner amma kurt gizi ballandırır.
Xelayıxdan hanım olan gurnayı deler tasman, fürümadan mezin olan minerayi yıxar sesinen.
Hesabı var dumanın, yeddi deliği var zurnanın.
Xeyirsiz kilisenen papazini.
Xırxındılik itti mırmındılik bitti.
Xırlı ol xırxız ol insafı elden bırakma.

Issı tandırın başından kimse gaxrnaz.
ibadet de gönül xoşluğuyinan olur.
Ibubullah keçe külah.
İçerisi eli yaxir dışarısı beni.
içinde cinler cirit atir.
igit diye diye insanı candan, mert diye diye insanı maldan ederler.
İgidim igit olsun yattığı yer çalı dibi.
İğne yemiş ite dönmüş,
iki çıplax bir hamama yaxışır.
iki garıya biri, kötü garıya eri mahanadır.
iki it bir sahanda yal yemez.
İki öküzün arasine girse bir zoğ gön çıxarır.
İki su bir ekmek yerine geçer.
İmam evinden aş ölü gözünden yaş.
İmir iti gibi titirir.
İnadım inat götüm iki ganat.
İnce egirir sıx toxir.
İnek öldi xap kesildi, dana öldi hep kesildi.
İnsan insanın rahmanı insan insanın
Mal adama hem dosttur hem düşman.
Mal canın yongasıdır.
Mal malamatı örter.
Mart kapıdan baxtırır, kazma kürek yaxtırır.
Marttan sonra ekilen darıdan, gün dönmeden çıxan arıdan,
erinden sonra kakan karıdan xeyir gelmez.
Mazarattır, mazarattır mazarat. Duzli peynir, geveze avrat, zayıf at.
Medine dilencisi.
Menzilci beygiri gibi goşir.
Meramın elinden heç bir şey gurtulmaz.
Mercimeği fırına verdi.
Mercimekten intile.
Mescit yapılmadan kor kapıyı aldı.
Mezar taşıyınan ögünülmez.
Mızrak çuvala sığmaz.
Misafir gelmeden kısmeti gelir.
Misafir misafir iistemez ev sahibi heç birini.
Misafir umduğunu yemez bulduğunu yer.
Möhöbbet iki baştandır.
Müşavere sünnettir.
Naxırı itirmiş alaca danayi arir.
Nalıncı keseri kimin hep gendine yontir.
Nasrettin xocanın türbesi kimin her tarafı açıx.
Ne düğün görmüş oynamış, ne ölü görmüş ağlamış.
Ne etliye garişir ne sütliye.

Ne günlere galdık ey gazi hünkar, eşek gazi oldi, gatır hükümdar.
Ne samın şekeri ne arabın pis yüzi.
Ne yardan geçir ne serden.
Nerde akşam orda sabah.
Nikâhta keramet vardır.
Nuh der de peygamber demez.
O
Oğlan dayıya kız bibiye çeker.
Oğlan yiyir oyuna, çoban yiyir goyuna gidir .
Okka her yerde dörtyüz dirhemdir.
Oldi olacax, kırıldı nacax.
Olur olmaz söze kulax asma.
Onbeşinde bir kız ya erde ya yerde.
Onca ayıp gadı gızında da olur.
Orta mali illallah.
Orta tarlanın toxumi.
Oturan giz bexdini (bahtını) getirir.
Oturduği yer axor sekisi, söylediği İstanbul türküsi.
Ö
Ölüler de zannedir ki diriler her gün helva yiyir.
Ölüyinen çok oynama, ossurgan olur.
Ögüdi ver alana, gursağında galana.
Öküzün inek başlısı, tarlanın ufak taşlısı makbuldür.
Ölme eşşegim ölme yaz gelsin yonca biçim.

Ölüm, ölüm xırlamaya ne gerek.
Ölmüş eşşek arir ki nalıni söke.
Ölüm hak, miras helâl.
Ölüsü olan bir gün ağlar, delisi olan her gün.
Önce kavlık, sonra pişmanlık.

Peynir ekmek, hazır yemek.
Peyniri saxlıyan deri, karıyı saxlıyan eridir.
Pilavdan dönen kaşığın sapı girilsin.
Pisige ciğer emanet edilmez.
Pişiğin eli çengele yetmemiş tü ne acı demiş.
Pişmiş aşa su gatir.

Raftan pambux düşer hanımın toppuğu şişer.
Renkten renge girer.
Rüyada görsem xeyire yormam.
Rüzgâr eken fırtına biçer.

Sabırlı kul selamet, sabırsız kul melanet.
Sağ baş yastık istemez.
Sağır işitmez benzetir.
Sağıra gamet bir olur.
Saxınan göze çöp düşer.
Sebep olan sebepsiz gala.

Sen ağa ben ağa inekleri kim sağa.
Sermayeyi kediye yüklemiş.
Sıçandan doğan dağarcık keser.
Sırrını söyleme dostuna, oda söyler dostunun dostuna.
Sinek murdar değil mide bulandırır.
Sirkeyi sarmısağı sayan paçayı yiyemez.
Sofrada elin mecliste dilin kısa tut.
Sorma kişinin aslını izzetinden bellidir.
Söz gümüşse sükût altındır.
Sözün balinan kestim.
Su gider kum kalır.
Su küçüğün sofra büyüğün.
Su içene ilan değmez.
Suya götürür susuz getirir.
Suyun gür axanından, insanın yere baxanından.
Suyuna pirinç salınmaz.
Sürüden ayrılanı kurt kapar.
Şah idi şahbaz oldi.
Şalgami yemesen bile tarlasından geç.
Seherde eşşegi bile makamiyınan angırtırlar.
T
Tandır sıcak iken ekmek tutmaz.
Taş attında kolun mu yoruldi.
Taşı sıxsa suyuni çıxartır.
Taşıma suyunan değirman dönmez.
Tatlı dil ilanı delikten çıxarır.
Tazıya tut davşana kaç diyir.
Teknedeki karnında boxçadaki sırtında.
Temcit pilavı kimin ıssitir ıssıtir yiyir.
Tencere yuvarlanmış gapağını bulmuş.
Tilki esirken gurt çıxarırsan.
Tut kelin perçeminden .
Tuzlim goxmiyasan.
Tütünsüz paşa kondurur.
u
Ucunu altına gaçırmış.
Ucuz etin tiridi olmaz.
Un çuvalı gibi vurdukça tozur.
Ununu elemiş eleğini asmış.
Utanirsan yözen elek çek.
Uyxu uyxunun eski xamurudur.
Uzun saçlının ahi, taxdan yendirir sahi.

Üşenenin oğli uşağı olmaz.
Vaxıtsız öten xorozun başını keserler.
Var evin yoxsul uşağı.
Vardır senin varcığazın, alem senin yarcığazın, yoxtur senin yoxcığazın soxah senin yolcığazın.
Vermemiş mabut neylesin mahmut.

Ya bu deveyi gütmeli, ya bu diyardan getmeli.
Yaxın eve pırtı daşir.
Yal bulamaz aşına vala bağlar başına
Yalan ile iman bir yerde durmaz .
Yalancının mumi yatsıya kadar yanar.
Yangına körügünen gidir.
Yani ki xeçonun xençeri var.
Yar beni ansın bir çürük elmayınan.
Yarım toxtor can götürür, yarım iman din götürür.
Yatan aslandansa gezen tilki eydir.
Yatan ölmez yeten ölür.
Yatsılıx ey töre amma o da olmaya göre.
Yaz gününün yağışı garı gocanın döğüşü.
Yel Allahın, saman elin.
Yetim xırxızlığa çıxmış ay ilk axşamdan doğmuş.
Yiyen bilmez doğriyan bülür.
Yoğurt ezmek, suda yüzmek, inci dizmek hünerdir.
Yorulduğun yere xan yapılmaz.
Yük altında eşşek zırlamaz.
Yüzümi unli gördün degirmancı mı sandın.
Zaman sene uymazsa sen zamana uy.
Zararın neresinden dönsen orasi kârdır.
Zembil, içindekini sen bil.
Zengin cehenneme de getse buzli xoşav içer.
Zengin arabasını dağdan aşırır, züğürt olan düz ovada yoluni şaşırır.
Zenginin mali züğürdün çenesini yorar.
Zor kapıdan gelende şer bacadan çıxar.
Zorunan it ava gitmez.
Züğürt olup düşünmekdense uyuz olup kaşınmak daha eyidir.
Zülm ile abad olanın axırı berbat olur.

.