1. <bknz>Karasu</bknz>
<bknz>Dumlu Dağları</bknz>ndan ve Dumlu kaynağından çıkan (Güngörmez) suyu, <bknz>Kargapazarı</bknz> kaynaklarından gelen (KÖŞK), <bknz>Palandöken</bknz>e inen (PULUR) çaylarının birleşmesinden meydana gelir.

Kuzey Doğudan Batıya doğru akan ırmak, ovanın doğu kısmında ilk bahardaki taşmalarile mecrasının dışında geniş bir alanı bataklık ve sazlık hale getirir. I951 den sonraki kanal inşaatile tamamen önüne geçilmiş ve bataklık kurutulmuştur. Sulama işinin yapılabilmesi için çalışmalar devam etmekte ve yer yer kuyular açılmaktadır.

Karasu; Erzincan vadisinden geçerek Keban'ın kuzeyinde Murat ile birleşir, <bknz>Fırat</bknz> adını alır. Elâzığ, Malatya, Urfa, Gaziantep illeri arasında sı nır teşkil ettikten sonra Suriye ve Irak topraklarına geçer. <bknz>Dicle</bknz> ile birleş tikten sonra Basra körfezine dökülür. Bu surette Erzurum, Karasuyun meydana getirdiği vadi ve düzlüklerle Basra körfezine ve Hint okyanusuna bağlanmış olur.

2. <bknz>Aras</bknz>
Kaynağını Bingöl yamaçlarından alır. Kargapazan ve Palandöken dağlarının Doğu yamaçlarından inen Hasankale suyu ile adı geçen kazanın doğusunda meşhur tarihî <bknz>Çobandede Köprüsü</bknz>nde birleşir.
Yukarı ve aşağı Pasin ovalarını sulayarak <bknz>Kağızman</bknz> ve Tuzluca üzerinden geçer. Karstan gelen <bknz>Arpaçayı</bknz> ile Kafkas sınırımızda birleşir.
İran ve Sovyetler arasında sınır teşkil ederek KURA nehri ile birleşir. Hazer denizine dökülür. Bu suretle Erzurum, Doğuya doğru bu nehirlerin meydana getirdiği vadi yolları vasıtasile İran Ve Kafkas sınırlarına ve dolayısile Hazer denizine tabii yolla kavuşmuş olur

3. <bknz>Çoruh</bknz>
Asıl kollarını <bknz>Kop</bknz> ve Mescitli dağlarından, Tortum kolunu Dumlu dağlarının kuzey yamaçlarından, <bknz>Oltu</bknz> kolunu ise Kargapazan ve Allahuekber sıra dağlarından alır. Böylelikle çok derin vadilerden geçerek ve şellâlelerden aîlıyarak Çoruh ilinde sınır dışına çıkar. Batumun yakınlarında Karadenize ulaşır. Bu üç kolun meydana getirdiği oluklar Erzurum bölgesini kendiliğinden Karadenize bağlamış olur.

Tortum kolu üzerinde bulunan Tortum gölü, <bknz>Denizbaşı Çağlayanı</bknz>nı meydana getirmiştir. Büyük bir enerji kaynağı olan bu çağlayan üzerinde kurul muş olan 15 bin kilovat takattaki Hidroelektrik santralinin 6 Nisan 1961 de işletmeye açılmış bir türbini ile Erzurum şehri bol ışığa kavuşturulmuştur.

4. <bknz>Hınıs Çayı</bknz>
Bingöl dağlarının doğusundan kaynağını alarak çeşitli kollarda kendi adını taşıyan ovayı suladıktan sonra <bknz>Muş</bknz> ili sınırından ve Bulanık yakınlarında Murat ile birleşerek, bir taraftan <bknz>Van Gölü</bknz> havzasına diğer taraftan, Murat vadisine kavuşur.

Erzurum bu yönden de Doğu Anadolunun bir çok illerine bu nehrin açtığı tabii vadilerle bağlanmış olur.